W 2022 r. minęło 120 lat od pierwszego wydania “Chłopów” Władysława Reymonta. 18 stycznia 1902 r. w “Tygodniku Ilustrowanym” ukazał się ich pierwszy odcinek. Książka przyniosła pisarzowi Literacką Nagrodę Nobla i stała się jedną z najważniejszych polskich powieści. W 2023 roku na ekranach kin pojawiła się kolejna adaptacja tej historii zbierając wiele pozytywnych recenzji i stając się polską propozycją do Oscarów 2024. Od października 2023, kiedy film miał swoja premierę, nadal można go oglądać w kinach.
W maju 2023 miała również swoją premierę książka Joanny Kuciel-Frydryszak pt. „Chłopki”. Autorka oddała głos wiejskim kobietom, naszym babkom i prababkom, opowiadając ich trudne życie na wsi. Często brutalne i trudne do zrozumienia dla współczesnych ludzi. Książka stała się prawdziwym bestsellerem, a w grudniu jej nakład wynosił aż 250 000 tys. egzemplarzy. „Chłopki” podbiły rynek wydawniczy.
Na czym polega fenomen tematyki chłopskiej?
Folklor systematycznie co kilkanaście lat przeżywa swój renesans w Polsce. Już w XIX wieku popularyzacja podróży krajoznawczych sprzyjała różnorodnym spotkaniom, podczas których można było dowiedzieć się wielu ciekawostek z danego obszaru. Przyczyniło się to m.in do zbierania dawnych pieśni czy spisywania chłopskich obyczajów. Zrodziła się fascynacja Słowiańszczyzną, ludowością, a także regionalizmem. To z kolei skłaniało badaczy do jeszcze częstszych podróży i rozwijania się takich dziedzin jak etnografia, archeologia czy kulturoznawstwo. W okresie Młodej Polski pojawiła się tzw. Chłopomania. Przesadne idealizowanie i oczarowanie życiem na wsi przez miastową inteligencję. Chłopomania stanowiła reakcję na miejski dekadentyzm. Pojawiła się z przekonania, że wieś jest ostoją polskości, zdrowia i sił witalnych.
Dziś w historii o polskiej wsi szukamy naszych korzeni. Jesteśmy ciekawi jak silni psychicznie i fizycznie musieli być nasi pradziadowie. W jaki sposób myśleli o swoim życiu
i co skłaniało ich do walki o lepsze jutro.
W ciągu ostatnich lat autorzy reportaży oraz literatury naukowej i popularnonaukowej nie próżnowali. Chętnie badali poruszany przez Nas temat, a wynikami swoich badań dzielili się z czytelnikami. Polski rynek wydawniczy zbogacił się o tytuły opowiadające o historii chłopstwa i ucisku jakiego doświadczyła ta grupa społeczna. Temat przedstawiony został na różnych płaszczyznach: tej ogólnej, historycznej stawiającej na fakty i wydarzenia, ale autorzy skupili się również na człowieku jako głównym bohaterze.
I to właśnie ta perspektywa okazała się najbardziej interesująca i oczekiwana przez czytelników. Choć wydarzenia sprzed wieków, które doprowadziły do wyodrębnienia się warstwy społecznej chłopstwa, są niezwykle istotne i nie mamy prawa o nich zapominać, to w wybranych przez Nas tytułach stały się tłem dla opowiedzianych ważniejszych historii.
Ucisk, analfabetyzm, brak możliwości nauki oraz - można by rzec w kontraście - wielka siła (zarówno ta fizyczna jak i psychiczna), miłość do ziemi, upór, chęć walki
o zmiany. To wszystko odnajdziemy na kartach wybranych przez Nas do prezentacji tytułów. Wielkie emocje, których dostarcza lektura tych tytułów wynikają, nie
z talentu autorów do przekazywania historii (choć nie można go im odmówić) ale z faktu, że opowiedziane historie dotyczą często bliskich nam osób - naszych prababć, pradziadków oraz babć i dziadków.
Szczególne miejsce w zestawieniu zajmują te pozycje, które zostały poświęcone kobietom. To właśnie panie stały się prawdziwymi bohaterkami opowieści o ciężkiej pracy, wykorzystywaniu, przemocy i barku zrozumienia.
Serdecznie zachęcamy do, być może nie lekkiej, ale za to bardzo istotnej, lektury o chłopstwie polskim. Poniżej przedstawiamy wybór zaledwie kilku najbardziej poczytnych tytułów o tematyce chłopskiej, dostępnych w Naszej Bibliotece Popularnonaukowej. Zostawiamy również link do katalogu, który kieruje bezpośrednio do innych pozycji, jakie posiadamy w swoich zasobach na omawiany temat:
Warto spojrzeć również na odcinki “Chłopów” publikowane w Tygodniu Ilustrowanym od 1902 roku. Czasopismo znajduje się w naszych zbiorach:
https://cutt.ly/BwLXwqpN
- Ludowa historia Polski. Historia wyzysku i oporu: mitologia panowania / Adam Leszczyński
Opowieść o tym, co zostało w polskiej pamięci zakłamane albo z niej wyparte. To historia od początku Polski aż do czasów współczesnych.
Głównym przedmiotem książki jest władza oraz instytucje społeczne, które służyły elitom do przejmowania tego, co wyprodukował lud.
To nie tylko więc historia poddaństwa i pańszczyzny, ale także relacji w fabryce i w biurze w XIX w. To historia ludowa, a nie narodowa: autora mniej interesują wojny i powstania, a bardziej to, jak ich sukcesy i klęski zmieniały relacje pomiędzy mieszkańcami naszego kraju, Polakami, Żydami, Ukraińcami i innymi mniejszościami.
(Wydawnictwo WAB, 2020)
- Bękarty pańszczyzny. Historia buntów chłopskich / Michał Rauszer.
W swojej książce Michał Rauszer analizuje historyczny fenomen buntów chłopskich. Wykorzystując interdyscyplinarne narzędzia,
przygląda się wybuchającym w całej Europie antyfeudalnym wojnom chłopskim i dziewiętnastowiecznej rabacji galicyjskiej.
Rauszer nie rozpatruje tych wydarzeń w kategoriach spontanicznych czy zorganizowanych wystąpień politycznych, nie ogranicza się
również do stworzenia kroniki walki klasowej. Bunty chłopskie okazują się bowiem jednym z kluczowych procesów konstruowania kultury oporu,
która w swoich zróżnicowanych i determinowanych historycznie przejawach może być inspirująca także dzisiaj.
(Wydawnictwo RM, 2020)
- Pańszczyzna. Prawdziwa historia polskiego niewolnictwa / Kamil Janicki.
Czy polscy chłopi byli niewolnikami? Odpowiedź jest więcej niż oczywista. O niewolnictwie wspominali nie tylko obrońcy ludności wiejskiej,
ale i obcokrajowcy oburzeni polskimi stosunkami. Tak zresztą określał kmieci każdy, kto mówił o nich: chłopi pańszczyźniani, a w domyśle: niewolnicy pańszczyźniani.
Dziś nadal mówi się o rzekomym przywiązaniu chłopów do ziemi, ich poddaństwie i dalece wyolbrzymionej krzywdzie. Kamil Janicki sprawnie rozprawia się z wizją sielankowej, dawnej polskiej wsi. Według niego radości prowincjonalnego życia były zarezerwowane tylko dla dziedzica
i zarządcy jego majątku. Dla chłopów zostawała marna egzystencja bez perspektyw na przyszłość, a jedyna rzecz jaką mogli uczynić w takiej sytuacji,
to po prostu zbiec.
(Wydawnictwo Poznańskie, 2021)
- Ludowa historia kobiet / Pod redakcją Przemysława Wielgosza
W niniejszym tomie znajdziemy artykuły ukazujące dzieje kobiet z ludu przez pryzmat miejsc, ról i aktywności, które przypadły im w udziale
w różnych epokach i okolicznościach historycznych.
Autorki przyglądają się statusowi kobiet w średniowieczu oraz ścieżkom, na które wstępowały one w okresie rewolucji przemysłowej – jako migrantki, robotnice, służące, nauczycielki czy pracownice seksualne. Dotykają kwestii płci kulturowej, pisząc o kształtowania się takich form kobiecej tożsamości jak nowożytna czarownica i kobieta nieheteronormatywna, XIX-wieczna chłopka i nowoczesna dziewczyna.
(Wydawnictwo RM, 2023)
- Co panie z dworów łączyło z chłopkami / Marta Strzelecka
Szkoła w Nałęczowie, działająca w pierwszej połowie XX wieku, wpisuje się w ostatni rozdział historii polskiego ziemiaństwa. W prowadzonej przez ziemianki placówce nauczano kobiety z różnych klas – choć w założeniu przede wszystkim chłopki – fachowego prowadzenia gospodarstwa.
Ziemianki opisują, jak rozwijał się system edukacji kobiet w Polsce, jak zmieniało się postrzeganie roli pani domu, osoby wolnej i samodzielnej,
oraz jak w ówczesnej rzeczywistości kobiety wspierały się wzajemnie. I jak dużo my, w kolejnych pokoleniach, możemy mieć wspólnego
z tamtymi córkami, żonami, partnerkami czy kobietami wybierającymi życie bez mężczyzn.
(Wydawnictwo Marginesy, 2023)
Chłopki. Opowieść o naszych babkach / Joanna Kuciel-Frydryszak.
Służące do wszystkiego sprzątały, zmywały, froterowały, prały. Gotowały, cerowały, szyły. Współczuły, przytulały, kochały, ratowały. Ocierały łzy
i nosy, bandażowały kolana i składały złamane serca. Bez nich zniknąłby niejeden dom, załamało niejedno życie.
Polskie „białe niewolnice” – zapomniana grupa kobiet z najniższej warstwy społecznej z pierwszej połowy XX wieku: niedoceniona, wykorzystywana, upokarzana i przemilczana do dziś. Wiejskie dziewczęta zaczynające służbę najczęściej w wieku lat piętnastu. Pozbawione prawa do urlopu
i wypoczynku, na nogach od świtu do nocy. Zarabiające grosze. Modlące się o posag, byle „nie wyjść za dziada” i nie zostać wydane za morgi.
Dzielące na czworo zapałki, by wyżywić rodzinę. Często analfabetki, bo „babom szkoły nie potrzeba”. Nasze babki i prababki.
Joanna Kuciel-Frydryszak daje wiejskim kobietom głos, by opowiedziały o swoim życiu: codziennym znoju, lękach i marzeniach. Ta mocna lektura pokazuje siłę kobiet, ich oddanie rodzinie, ale też pragnienie zmiany i nierówną walkę o siebie w patriarchalnym społeczeństwie.
(Wydawnictwo Marginesy, 2023)
Styczeń 2024
Katarzyna Pośrednik, Agnieszka Sojka
Źródła:
1. Witkowska A., Przybylski R., Romantyzm, Warszawa 2003
2. "Chłopi" Reymonta mają 120 lat, [online] https://trojka.polskieradio.pl/artykul/2886704,chlopi-reymonta-maja-120-lat-powiesc-uniwersalna-ponadczasowa [dostęp: 26.01.2024]
3. A. Rączkowska, Wszyscyśmy stamtąd, “Twój Styl” 2024, nr 1, s. 154-159.