Eric Berne – psychiatra amerykański, autor analizy transakcyjnej (koncepcji dotyczącej stosunków międzyludzkich, w której wyróżnia się trzy stany ego człowieka mające wpływ na jego wzorzec zachowania: Ja – Dziecko, Ja – Dorosły, Ja – Rodzic). Jest autorem wielu książek dotyczących psychologii, m.in. Dzień dobry... i co dalej? - dostępnej w naszej Wypożyczalni.

W co grają ludzie? Tak brzmi tytuł książki Erica Berne`a. Nie jest to jednak publikacja dotycząca gier planszowych czy komputerowych. Nie znajdzie się tam za wiele informacji o jakiejkolwiek zabawie. Zatem jakiego rodzaju są to gry? Podpowiedź znajduje się w podtytule – autor odnosi się do stosunków międzyludzkich, które można opisać za pomocą rytuałów, gier i procedur.

Niemal każdy z nas zna kogoś z kim zazwyczaj wymienia tylko krótkie „cześć-cześć”, a gdy któregoś dnia ta druga osoba nagle powie coś więcej zastanawiamy się co się wydarzyło i dlaczego. Tego typu zdarzenia są opisane z punktu widzenia psychologii. Berne używa pojęcia „głasków”, czyli jednostek funkcjonowania społecznego. „Głaski” mogą być zarówno fizyczne jak i emocjonalne. Dla przykładu, w opisanej powyżej sytuacji każdego dnia osoby wymieniają się po jednym „głasku”, ale kiedy jedna z nich zaczyna rozmowę, nagle zostaje zaburzony schemat zawierający dwa „głaski”, do którego osoby te są przyzwyczajone. Dlatego po tego typu interakcji rozmyślamy nad tym, czy ma ona jakiś ukryty sens lub czy dana osoba ma w tym nieznany nam cel.

W pierwszej części książki Berne opisuje stany ego człowieka (Dziecko, Dorosły, Rodzic), wyjaśnia również czym są transakcje, procedury, rytuały i rozrywki. Następnie przedstawia analizę gier i ich genezę oraz funkcje w społeczeństwie. Stanowi to swego rodzaju długi i dokładny wstęp do części drugiej nazwanej „Skarbiec gier”, będącej ich katalogiem. Została podzielona na kategorie: gry życiowe, gry małżeńskie, gry na przyjęciach, gry seksualne, gry świata podziemnego, gry terapeutyczne oraz gry konstruktywne. Każda gra z każdego typu została dokładnie opisana, podano również przykłady ich użycia. W ostatniej części publikacji można zaznajomić się z ogólnym znaczeniem gier oraz sylwetkami różnych graczy. Autor rozważa również w jaki sposób osiągnąć autonomię oraz intymność, czyli jak uwolnić się od gier i żyć spontanicznie oraz w prawdziwej intymności z drugą osobą.

Trzeba zaznaczyć, że książka skierowana jest przede wszystkim do praktyków i osób mających wykształcenie psychologiczne lub pokrewne. Jest trudna w odbiorze dla laika, który nie jest zapoznany z terminologią. Szczególnie wstęp i pierwsze rozdziały wymagają sporo skupienia podczas lektury. Z czasem jednak czytelnik przyzwyczaja się do trudnego języka publikacji i ma okazję do zaznajomienia się ze strukturami interakcji, w których uczestniczy każdego dnia. A te okazują się fascynujące! Momentami również przerażające, ponieważ gra nie oznacza zabawy i niekoniecznie łączy się z czymś radosnym, a niektóre z nich mogą nawet kończyć się śmiercią. Część terminów – tych potrzebnych do opisania gier – została wyjaśniona we wstępnie, co nieco ułatwia zrozumienie treści.

Książkę uzupełniono jedynie o spis treści. Nie ma indeksów, które pozwoliłyby szybciej odnaleźć interesujące pojęcia. Nie jest to jednak obszerna pozycja, więc nie stanowi to dużego problemu, szczególnie, że spis rozdziałów jest szczegółowy.

Polecam książkę każdemu nawet pomimo trudnego języka, ponieważ wszyscy uczestniczymy w życiu społecznym, zatem możemy być częścią gry – świadomie lub nie, najczęściej jednak mimowolnie. Gry prowadzonej przez nas lub kogoś z naszego otoczenia. Warto zrozumieć w czym bierzemy udział by móc zdecydować, czy tego chcemy czy wolimy „wypisać się” ze schematów, których częścią staliśmy się bez naszej zgody.

Eric Berne, W co grają ludzie: psychologia stosunków międzyludzkich, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2013.

Ewa Długosz

Maj 2023