Czasopisma drugiego obiegu, zwane też m.in. nielegalnymi, bibułami, wydawnictwami niezależnymi czy bezdebitowymi, to prasa, która była wydawana bez zgody Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk. Za początek powstania drugiego obiegu przyjmuje się 1977 r., za koniec natomiast 1989 r. lub 1990 r.
Czasopisma były tworzone przez małe, kilkuosobowe zaufane zespoły, często w organizacjach opozycyjnych. Pisma wydawały niemal wszystkie grupy zawodowe, ale również studenci i uczniowie. Biura znajdowały się najczęściej w prywatnych mieszkaniach. Informacje zdobywano m.in. z Radia Wolna Europa czy Głosu Ameryki. Pisma drukowano w nielegalnych drukarniach, za granicą lub nawet w zwykłych drukarniach, ale poza oficjalnym obiegiem.
Szacuje się, że w samym Wrocławiu wydawano ponad 1000 tytułów.
W naszych zbiorach znajduje się 126 tytułów, niestety często niekompletnych. Poniżej prezentujemy kilka wybranych.
Biuletyn Dolnośląski
Czasopismo wydawane we Wrocławiu bez przerw w latach 1979?1990, łącznie powstały 84 numery zasadnicze i kilkanaście numerów specjalnych. Poszczególne numery liczyły od kilku do nawet 40 stron. Pierwsze wydanie ukazało się w nakładzie 500 egzemplarzy, rekordowe ? 10 000 sztuk. Z czasopismem związani byli m.in.: Kornel Morawiecki, Jan Waszkiewicz, Rafał Dutkiewicz, Jacek Fedorowicz, Andrzej Wiszniewski. Osoby ze środowiska ?Biuletynu Dolnośląskiego? włączały się w organizowanie strajków we Wrocławiu.
Czasopismo zawierało rożne rubryki, np. Spojrzenia ? czyli wiadomości z Polski i ze Świata; Historia ? eseje, teksty publicystyczne; Polemiki, opinie. Pisano m.in. o wizycie papieża Jana Pawła II w Polsce, wydarzeniach z Grudnia ?70 czy wydarzeniach II Wojny Światowej.
W naszych zbiorach znajdują się różne numery z lat 1979?1990.
Komunikaty NSZZ Solidarność Uniwersytety Wrocławskiego
Czasopismo akademickie, które ukazywało się nieregularnie w latach 1980?1981 i 1989?1990, łącznie wydano przez ten okres 84 egzemplarze. Liczyło sobie od 2 do 20 stron w formacie A4 lub B5, a nakład wynosił do 3 000 sztuk. Czasopismo wydawane było także jako numery specjalne dotyczące np. sytuacji kobiet czy strajków studenckich.
Tytuł stanowił źródło wiadomości z uczelni, informacji z kraju (w tym innych szkół wyższych), wywiady, felietony, postulaty i oświadczenia, opinie i komentarze. W czasopiśmie drukowano także listy od czytelników (w stałej rubryce), a także twórczość studencką. Za pośrednictwem gazety informowano również o wydarzeniach takich jak np. Impreza choinkowa dla dzieci pracowników.
W naszych zbiorach posiadamy różne numery z lat, w których ukazywało się czasopismo.
Obecność: niezależne pismo literackie
Kwartalnik literacki, który ukazywał się w latach 1983?1988 we Wrocławiu, wydawany przez Inicjatywę Wydawniczą Aspekt. Pismo zawierało różne teksty literackie, przedruki, recenzje, felietony, reportaże, polemiki, a także wywiady. Niską częstotliwość ukazywania się rekompensowała objętość pisma - poszczególne numery miały ok. 120 stron.
Na jego łamach można było znaleźć poezję Stanisława Barańczaka, przeczytać zapis rozmowy z Gustawem Herlingiem-Gruzińskim, jak też innymi pisarzami, ale także działaczami Solidarności. Pismo ułatwiało zapoznanie się z działaniami opozycji, np. ustosunkowanie się do reform jakie proponowały władze.
W zbiorach Biblioteki znajdują się wydania z lat 1984?1988.
Pomarańczowa alternatywa - wszyscy proletariusze bądźcie piękni!
Pomarańczowa Alternatywa była anarchistycznym ruchem polityczno-kulturalnym, który powstał we Wrocławiu w 1981 r. Został założony przez Waldemara Fydrycha. Zajmował się m.in. organizowaniem happeningów czy malowaniem graffiti krasnoludków w miejscach, gdzie znajdowały się hasła antyreżimowe. To od Pomarańczowej Alternatywy rozpoczęło się opanowanie Wrocławia przez rzeźby krasnali. Pierwszy z nich stanął w miejscu happeningów jako pomnik tego ruchu.
Jednym ze znaków rozpoznawczych grupy był surrealizm, który jest mocno widoczny w gazecie studenckiej, którą wydawał Ruch Nowej Kultury (ruch kontrkulturowy działający w latach 1980?1981 na Uniwersytecie Wrocławskim) pt. ?Pomarańczowa Alternatywa?. Na jego łamach poruszane były nie tylko tematy polityczne, ale też takie dotyczące życia studenckiego. Znajdowały się tam wiersze i rymowanki mające skłonić do walki z reżimem władzy. Teksty były utrzymane w tonie ironii oraz groteski.
Pismo miało jedynie dwie strony w formacie A4. Ukazywało się w nakładzie 350?600 egz.
Biblioteka posiada w swoich zbiorach jedynie 5 numerów czasopisma z roku 1981.
Solidarność Walcząca
Czasopismo wydawane w latach 1982?1993 przez organizację o tej samej nazwie założoną przez Kornela Morawieckiego. Pierwszy numer ukazał się 13 czerwca 1982 r., wydawany był przeważnie na 4 stronach formatu A4, a jego nakład sięgał nawet 20 000 egzemplarzy.
Duża część czasopisma była poświęcona celom walki prowadzonej przeciwko komunistom, odwoływano się także do tradycji Polskiego Państwa Podziemnego i dziewiętnastowiecznej irredenty. Czasopismo zawierało opisy demonstracji z różnych części Polski, publikowało krótkie listy od czytelników, wywiady z członkami Solidarności, informacje z Polski i ze Świata, apele i odezwy.
W naszych zbiorach posiadamy wiele egzemplarzy z lat ukazywania się czasopisma.
Szkoła
Czasopismo uczniowskie wydawane we Wrocławiu przez Międzyszkolny Komitet Oporu w latach 1986-1990. Początkowo ukazywało się jako dwutygodnik, następnie jako miesięcznik. Miało mały format i zazwyczaj 8 stron.
Na kartach pisma poruszano tematy związane z różnego rodzaju szkołami średnimi, zamieszczano petycje, wywiady, krótkie opowiadania, informacje o nauczycielach, żądania i postulaty strajkowe. Poruszane były również trudne tematy, takie jak alkoholizm. Pismo zostało urozmaicone różnymi rysunkami.
?Szkoła? miała również wydania specjalne, np. skierowane w szczególności do pierwszoklasistów czy dotyczące projektu zmian szkolnictwa średniego.
W naszych zbiorach znajdują się pojedyncze numery z lat 1987?1989.
Woda na Młyn
Czasopismo wydawane przez NZS Instytutu Nauk Politycznych we Wrocławiu w latach 1980?1981. Wydawane było w formacie A4 liczyło od 8 do 40 stron, w zależności od wydania. W sumie ukazało się 8 numerów.
Tytuł zawierał teksty dotyczące ważnych wydarzeń związanych z działalnością Niezależnego Zrzeszenia Studentów i ?Solidarności?, np. relacje ze strajków studenckich. Ponadto opisywane były zmiany programu i sposobu prowadzenia zajęć czy doboru przedmiotów. W tekstach można było znaleźć artykuły dotyczące najnowszej historii, przegląd prasy. Nawiązywano również do ważnych dat historycznych, np. powstanie listopadowe. Często wracano do wydarzeń, które miały miejsce w latach wcześniejszych, takich jak Marzec 1968 czy zmiany w środowisku akademickim w 1956 r.: opisywano działania, przywoływano dawne dokumenty. Czasopismo drukowało także ogłoszenia o spotkaniach z ważnymi dla ?Solidarności? osobami, np. Adamem Michnikiem.
Z Dnia na Dzień: serwis informacyjny NSZZ Solidarność
Pismo ukazujące się w latach 1981?1990 we Wrocławiu, początkowo co dwa dni, następnie dwa razy w tygodniu, a w późniejszym czasie kilka razy w miesiącu ? nieregularnie.
Na jego łamach ukazywały się bieżące informacje dotyczące NSZZ Solidarność, np. relacje z obrad, prezentacja sylwetek kandydatów na przewodniczącego związku czy uchwały zjazdu. Można było znaleźć również informacje o regionie, strajkach lub ich odwołaniu, zapis rozmów z różnymi osobami oraz rubrykę ?Z Teleksu?.
Poszczególne numery były zazwyczaj jednokartkowe, czasami zdarzały się wydania składające się z dwóch kartek formatu A4.
W zbiorach Biblioteki znajdują się wydania z lat 1981?1988.
Warto wspomnieć też o tym, że niektóre z czasopism z drugiego obiegu przekształciły się następnie w pisma legalne. Najlepszym przykładem jest ?Czas Kultury?, którego początki sięgają 1985 r. jako wydawnictwa bezdebitowego, a które w 1990 r. zaczęło ukazywać się oficjalnie i jako jedyne tego typu czasopismo istnieje do dziś! Jest to kwartalnik naukowo-kulturalny, na którego łamach można odnaleźć artykuły naukowe, eseje, felietony, prozę i poezję. W zbiorach Biblioteki znajdują się numery wydawane od 1992 r., czyli te z oficjalnego obiegu.
Źródła:
- Maria Bosacka, Czasopisma drugiego obiegu w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu, ?Bibliotheca Nostra. Śląski Kwartalnik Naukowy?, 2013, No2(32), s. 64-76.
- Hasło: Z Dnia na Dzień, Wikipedia: https://pl.wikipedia.org/wiki/Z_Dnia_na_Dzie%C5%84
- https://culture.pl/pl/artykul/pomaranczowa-alternatywa-w-cytatach-i-wypowiedziach
- Agnieszka Jaworska, Pomarańczowa alternatywa w bezdebitowej prasie studenckiej we wspomnieniach i w drukach ulotnych lat osiemdziesiątych XX wieku, Wydawnictwo Adam Marszałek, 2012.
- Hasło Biuletyn Dolnośląski, Wikipedia:
https://pl.wikipedia.org/wiki/Biuletyn_Dolno%C5%9Bl%C4%85ski
Styczeń 2023
