Wydarzenia ostatnich miesięcy przypomniały nam o tym, że żyjemy w czasach niepewności i zawirowań, a realizacja XXI-wiecznego marzenia człowieka o otwartym, różnorodnym świecie nie jest prostym zadaniem. Jako biblioteka, która dumnie głosi hasło wielokulturowości i za swój cel stawia sobie zapewnienie dostępu do wiedzy, informacji i kultury wbrew wszelkim ograniczeniom, przedstawiamy cykl zestawień książek oraz filmów zachęcających do dyskusji nad aktualnymi problemami dyskryminacji różnych grup społecznych. Wierzymy, że każdy z nas może wykorzystać kulturę do aktywnego działania na rzecz równości. Wszystkie polecane utwory znajdziecie w naszych zbiorach – już teraz zapraszamy do ich wypożyczania. Pamiętajcie: kultura nie wyklucza!Problemy rasowe
Wielu o rasizmie myśli w czasie przeszłym, jednak – choć minęły czasy segregacji – wciąż aktualne są incydenty na tym tle. Jeśli szukacie czegoś, co pozwoli zapoczątkować dyskusję na ten temat lub zmienić czyjąś postawę, proponujemy Wam następujące teksty kultury znajdujące się w naszych zbiorach:
FILMY →
? Green Book (reż. Peter Farrelly 2018)
Oparty na prawdziwych zdarzeniach dramat poruszający temat przyjaźni międzyrasowej zachwyca prostotą, z jaką pokazuje pozorne drobnostki składające się na wykluczenie osób czarnoskórych – nawet tak bogatych i utalentowanych jak bohater filmu, pianista Don Shriley. Nie sposób nie zauważyć, że produkcja, bardziej niż na edukację, nastawiona jest na rozrywkę, a fabuła wykorzystuje stereotyp białego wybawiciela. Mimo pewnych uproszczeń, a może właśnie dzięki nim, film oczarowuje humorem i dystansem, z jakim podchodzi do kwestii różnic społecznych i charakterologicznych. Na marginesie warto dodać, że „Green Book” zdobył aż trzy Oskary oraz znalazł się w dziesiątce najlepszych filmów według Amerykańskiego Instytutu Filmowego.
? Gdyby ulica Beale umiała mówić (reż. Barry Jenkins 2018)
Ekranizacja powieści z lat 70. autorstwa afroamerykańskiego aktywisty Jamesa Baldwina to historia niewinnej miłości, która musi zmierzyć się z trudną rzeczywistością. Tish i Fonny – zakochana para czarnoskórych przyjaciół z dzieciństwa – zmagają się z codziennymi wyzwaniami życia na marginesie społeczeństwa. Jedna z takich sytuacji doprowadza do niesprawiedliwego aresztowania mężczyzny i oskarżenia go o gwałt. Tak zaczyna się walka o sprawiedliwość. „Gdyby ulica Beale umiała mówić” to propozycja dla tych, którzy cenią sobie nastrojowość i subtelność przekazu, a także przepadają za romantyzmem i dramatyzmem: z jednej strony bowiem obserwujemy siłę miłości, z drugiej zaś moc społecznych uprzedzeń. Film został nagrodzony Oscarem oraz Złotym Globem za najlepszą rolę drugoplanową.
? Zniewolony (reż. Steve McQueen 2013)
Oskarowa adaptacja autobiograficznej powieści Solomona Northupa – amerykańskiego działacza abolicjonistycznego, który – choć urodził się jako wolny człowiek w Nowym Jorku – został porwany i zmuszony do niewolniczej pracy przez 12 lat. Film jest poruszającym świadectwem historycznym, pokazującym jak jeszcze niedawno (w XIX wieku) traktowano osoby innej rasy, przy czym jego przesłanie jest ponadczasowe: nie żadnego ma usprawiedliwienia dla okrucieństwa. To utwór, który nie został stworzony dla przyjemności widzów, lecz po to, by nimi wstrząsnąć. Zdaniem krytyków obraz odznacza się szczególnego rodzaju artyzmem: żadna scena nie powstała wyłącznie dla własnego piękna; od pierwszej do ostatniej minuty odbiorca konfrontowany jest z niewygodną prawdą na temat historii rasizmu.
? Selma (reż. Ava DuVernay 2014)
Film przedstawia kulisy i przebieg trzech historycznych marszy na rzecz wprowadzenia faktycznego równouprawnienia Afroamerykanów w Alabamie w 1965 roku. To znakomita okazja do uzupełnienia swojej wiedzy dla tych, którzy są już zaznajomieni z postacią Martina Luthera Kinga. Produkcja otrzymała szereg wyróżnień, m.in. Złoty Glob za najlepszą piosenkę. To najbardziej „zachowawczy” utwór z naszego zestawienia, dlatego polecamy go szczególnie tym, którzy swoją przygodę z tematem chcieliby rozpocząć od czegoś mniej kontrowersyjnego. „Selmę” można określić mianem ciekawie opowiedzianej lekcję historii, która dostarczy nam faktograficznej wiedzy i umiarkowanych emocji.
? Moonlight (reż. Barry Jenkins 2016)
Najbardziej znana produkcja Barry’ego Jenkinsa stanowi trzyczęściową historię dorastania czarnoskórego geja w biednej, przestępczej dzielnicy Miami. Wielokrotnie nazywany jednym z najlepszych filmów XXI wieku, „Moonlight” porusza nie tylko problem dyskryminacji, lecz również wzorców męskości, sposobów przeżywania, relacji ja– środowisko. Na szczególną uwagę zasługuje kreacja głównego bohatera w wykonaniu trzech różnych aktorów oraz połączenie obrazu i muzyki, które zaskakują swoją delikatnością i nieoczywistością zestawienia. W utworze wykorzystano znany schemat (trudne wejście w dorosłość), by stworzyć z niego zupełnie nową jakość, dlatego rekomendujemy go wszystkim, którzy szukają nie tylko zaangażowanego kina, lecz również po prostu dobrego filmu.
? Służące (reż. Tate Taylor 2011)
Osadzona w latach 60. XX wieku historia dziennikarki pragnącej zmienić dotychczasowe obyczaje, która – ku zgorszeniu lokalnych wyższych sfer – spisuje historie czarnoskórych służących, mając w pamięci własne dzieciństwo i przyjaźń z nianią. Nagrodzona Oskarem adaptacja bestsellerowej powieści Kathryn Stockett udowadnia, że podczas gdy część zmian zachodzi w drodze rewolucji i głośnych protestów, inne zawdzięczamy małym gestom i zwyczajnym ludziom. Z jednej strony jest to produkcja fabularyzowana, z drugiej zaś unaocznia powszechny paradoks tamtych czasów polegający na tym, że choć czarnoskóre kobiety zastępowały białym dzieciom matki, społeczeństwo uczyło te same dzieci, by nimi pogardzały. „Służące” wzruszą Was i rozbawią, a także zaprezentują grę aktorską na najwyższym poziomie (m.in. w wykonaniu Emmy Stone oraz Violi Davis).
? Gran Torino (reż. Clint Eastwood 2008)
Znakomita produkcja Clinta Eastwooda, która nie daje się zamknąć w ramach jednego gatunku. Zatwardziały rasista, weteran wojny w Korei postanawia dać nauczkę nastolatkowi z sąsiedztwa, należącemu do rodziny imigrantów. To pierwsza mainstreamowy obraz opowiadający o mniejszości etnicznej Hmnog w Ameryce. Choć utwór wzbudził nieco kontrowersji związanych z autentycznością prezentowanych w nim różnic kulturowych, zdobył mnóstwo przychylności także ze strony przedstawicieli tej grupy społecznej. Film zachwyca grą aktorską, łącząc w sobie cechy dramatu, komedii oraz kina akcji.
KSIĄŻKI →
? Nienawiść, którą dajesz (Angie Thomas, tłum. D. Olejnik, Papierowy Księżyc 2018)
Debiutancka powieść Amerykanki Angie Thomas oparta na osobistych doświadczeniach autorki, której dzieciństwo naznaczone zostało przemocą z użyciem broni. Książka skierowana jest do młodych dorosłych, lecz przez wzgląd na jej przygnębiającą aktualność – fabuła rozwija się wokół wątku morderstwa czarnoskórego nastolatka dokonanego przez policjanta – nie warto ograniczać się metryką, by po nią sięgnąć. Według Stowarzyszenia Bibliotek Amerykańskich w 2017 i w 2018 roku książka była najczęściej atakowaną (ze względu na tematykę oraz wulgarny język). Tekst daje wgląd w codziennie życie czarnoskórych nastolatków oraz pomaga zrozumieć idee ruchu Black Lives Matter.
? Nasze małżeństwo (Tayari Jones, tłum. A. Wolnicka, Wydawnictwo Otwarte 2019)
Pierwsze przetłumaczona na język polski powieści Tayari Jones pokazuje, jak niewiele zmieniło się na lepsze – Afroamerykanin Roy zostaje niesłusznie skazany na karę więzienia, przez co na próbę zostaje wystawione jego małżeństwo z Celestial. Pozornie sztampowe motywy nierówności społecznej oraz trójkąta miłosnego składają się na subtelną analizę emocji towarzyszących parze w obliczu wymuszonej rozłąki. Czytelnik musi zmierzyć się z uczuciem irytacji na niesprawiedliwość świata i rozczarowaniem spowodowanym koniecznością obserwowania powolnego rozpadu małżeństwa. Nie jest to jednak czarno-biała opowieść, a jej zakończenie może zaskoczyć!
? Kolej podziemna: czarna krew Ameryki (Colson Whitehead, tłum. R. Lisowski, Albatros 2017)
Historia młodej niewolnicy, która decyduje się na ucieczkę z plantacji, korzystając z tytułowej kolei podziemnej, systemu transportu niewolników z niewolniczych stanów południa na północ Ameryki. Wyróżnioną m.in. nagrodą Pulitzera, National Book Award oraz nagrodą Arthura C. Clarka powieść zaliczyć można do gatunku historii alternatywnej, nawiązującej do nazistowskich czystek etnicznych. Zaletą książki jest płynność fabuły oraz niezwykła rzeczowość – chwytliwe i dosadne frazy lepiej działają na wyobraźnię odbiorcy niż niejeden łzawy opis. W tekście pojawiają się nie tylko wątki różnych ludzi pragnących wolności; tak samo mocno zarysowano postaci łowców niewolników, którzy stanowią złożone osobowości, również naznaczone cierpieniem.
Wielu o rasizmie myśli w czasie przeszłym, jednak – choć minęły czasy segregacji – wciąż aktualne są incydenty na tym tle. Jeśli szukacie czegoś, co pozwoli zapoczątkować dyskusję na ten temat lub zmienić czyjąś postawę, proponujemy Wam następujące teksty kultury znajdujące się w naszych zbiorach:
FILMY →
? Green Book (reż. Peter Farrelly 2018)
Oparty na prawdziwych zdarzeniach dramat poruszający temat przyjaźni międzyrasowej zachwyca prostotą, z jaką pokazuje pozorne drobnostki składające się na wykluczenie osób czarnoskórych – nawet tak bogatych i utalentowanych jak bohater filmu, pianista Don Shriley. Nie sposób nie zauważyć, że produkcja, bardziej niż na edukację, nastawiona jest na rozrywkę, a fabuła wykorzystuje stereotyp białego wybawiciela. Mimo pewnych uproszczeń, a może właśnie dzięki nim, film oczarowuje humorem i dystansem, z jakim podchodzi do kwestii różnic społecznych i charakterologicznych. Na marginesie warto dodać, że „Green Book” zdobył aż trzy Oskary oraz znalazł się w dziesiątce najlepszych filmów według Amerykańskiego Instytutu Filmowego.
? Gdyby ulica Beale umiała mówić (reż. Barry Jenkins 2018)
Ekranizacja powieści z lat 70. autorstwa afroamerykańskiego aktywisty Jamesa Baldwina to historia niewinnej miłości, która musi zmierzyć się z trudną rzeczywistością. Tish i Fonny – zakochana para czarnoskórych przyjaciół z dzieciństwa – zmagają się z codziennymi wyzwaniami życia na marginesie społeczeństwa. Jedna z takich sytuacji doprowadza do niesprawiedliwego aresztowania mężczyzny i oskarżenia go o gwałt. Tak zaczyna się walka o sprawiedliwość. „Gdyby ulica Beale umiała mówić” to propozycja dla tych, którzy cenią sobie nastrojowość i subtelność przekazu, a także przepadają za romantyzmem i dramatyzmem: z jednej strony bowiem obserwujemy siłę miłości, z drugiej zaś moc społecznych uprzedzeń. Film został nagrodzony Oscarem oraz Złotym Globem za najlepszą rolę drugoplanową.
? Zniewolony (reż. Steve McQueen 2013)
Oskarowa adaptacja autobiograficznej powieści Solomona Northupa – amerykańskiego działacza abolicjonistycznego, który – choć urodził się jako wolny człowiek w Nowym Jorku – został porwany i zmuszony do niewolniczej pracy przez 12 lat. Film jest poruszającym świadectwem historycznym, pokazującym jak jeszcze niedawno (w XIX wieku) traktowano osoby innej rasy, przy czym jego przesłanie jest ponadczasowe: nie żadnego ma usprawiedliwienia dla okrucieństwa. To utwór, który nie został stworzony dla przyjemności widzów, lecz po to, by nimi wstrząsnąć. Zdaniem krytyków obraz odznacza się szczególnego rodzaju artyzmem: żadna scena nie powstała wyłącznie dla własnego piękna; od pierwszej do ostatniej minuty odbiorca konfrontowany jest z niewygodną prawdą na temat historii rasizmu.
? Selma (reż. Ava DuVernay 2014)
Film przedstawia kulisy i przebieg trzech historycznych marszy na rzecz wprowadzenia faktycznego równouprawnienia Afroamerykanów w Alabamie w 1965 roku. To znakomita okazja do uzupełnienia swojej wiedzy dla tych, którzy są już zaznajomieni z postacią Martina Luthera Kinga. Produkcja otrzymała szereg wyróżnień, m.in. Złoty Glob za najlepszą piosenkę. To najbardziej „zachowawczy” utwór z naszego zestawienia, dlatego polecamy go szczególnie tym, którzy swoją przygodę z tematem chcieliby rozpocząć od czegoś mniej kontrowersyjnego. „Selmę” można określić mianem ciekawie opowiedzianej lekcję historii, która dostarczy nam faktograficznej wiedzy i umiarkowanych emocji.
? Moonlight (reż. Barry Jenkins 2016)
Najbardziej znana produkcja Barry’ego Jenkinsa stanowi trzyczęściową historię dorastania czarnoskórego geja w biednej, przestępczej dzielnicy Miami. Wielokrotnie nazywany jednym z najlepszych filmów XXI wieku, „Moonlight” porusza nie tylko problem dyskryminacji, lecz również wzorców męskości, sposobów przeżywania, relacji ja– środowisko. Na szczególną uwagę zasługuje kreacja głównego bohatera w wykonaniu trzech różnych aktorów oraz połączenie obrazu i muzyki, które zaskakują swoją delikatnością i nieoczywistością zestawienia. W utworze wykorzystano znany schemat (trudne wejście w dorosłość), by stworzyć z niego zupełnie nową jakość, dlatego rekomendujemy go wszystkim, którzy szukają nie tylko zaangażowanego kina, lecz również po prostu dobrego filmu.
? Służące (reż. Tate Taylor 2011)
Osadzona w latach 60. XX wieku historia dziennikarki pragnącej zmienić dotychczasowe obyczaje, która – ku zgorszeniu lokalnych wyższych sfer – spisuje historie czarnoskórych służących, mając w pamięci własne dzieciństwo i przyjaźń z nianią. Nagrodzona Oskarem adaptacja bestsellerowej powieści Kathryn Stockett udowadnia, że podczas gdy część zmian zachodzi w drodze rewolucji i głośnych protestów, inne zawdzięczamy małym gestom i zwyczajnym ludziom. Z jednej strony jest to produkcja fabularyzowana, z drugiej zaś unaocznia powszechny paradoks tamtych czasów polegający na tym, że choć czarnoskóre kobiety zastępowały białym dzieciom matki, społeczeństwo uczyło te same dzieci, by nimi pogardzały. „Służące” wzruszą Was i rozbawią, a także zaprezentują grę aktorską na najwyższym poziomie (m.in. w wykonaniu Emmy Stone oraz Violi Davis).
? Gran Torino (reż. Clint Eastwood 2008)
Znakomita produkcja Clinta Eastwooda, która nie daje się zamknąć w ramach jednego gatunku. Zatwardziały rasista, weteran wojny w Korei postanawia dać nauczkę nastolatkowi z sąsiedztwa, należącemu do rodziny imigrantów. To pierwsza mainstreamowy obraz opowiadający o mniejszości etnicznej Hmnog w Ameryce. Choć utwór wzbudził nieco kontrowersji związanych z autentycznością prezentowanych w nim różnic kulturowych, zdobył mnóstwo przychylności także ze strony przedstawicieli tej grupy społecznej. Film zachwyca grą aktorską, łącząc w sobie cechy dramatu, komedii oraz kina akcji.
KSIĄŻKI →
? Nienawiść, którą dajesz (Angie Thomas, tłum. D. Olejnik, Papierowy Księżyc 2018)
Debiutancka powieść Amerykanki Angie Thomas oparta na osobistych doświadczeniach autorki, której dzieciństwo naznaczone zostało przemocą z użyciem broni. Książka skierowana jest do młodych dorosłych, lecz przez wzgląd na jej przygnębiającą aktualność – fabuła rozwija się wokół wątku morderstwa czarnoskórego nastolatka dokonanego przez policjanta – nie warto ograniczać się metryką, by po nią sięgnąć. Według Stowarzyszenia Bibliotek Amerykańskich w 2017 i w 2018 roku książka była najczęściej atakowaną (ze względu na tematykę oraz wulgarny język). Tekst daje wgląd w codziennie życie czarnoskórych nastolatków oraz pomaga zrozumieć idee ruchu Black Lives Matter.
? Nasze małżeństwo (Tayari Jones, tłum. A. Wolnicka, Wydawnictwo Otwarte 2019)
Pierwsze przetłumaczona na język polski powieści Tayari Jones pokazuje, jak niewiele zmieniło się na lepsze – Afroamerykanin Roy zostaje niesłusznie skazany na karę więzienia, przez co na próbę zostaje wystawione jego małżeństwo z Celestial. Pozornie sztampowe motywy nierówności społecznej oraz trójkąta miłosnego składają się na subtelną analizę emocji towarzyszących parze w obliczu wymuszonej rozłąki. Czytelnik musi zmierzyć się z uczuciem irytacji na niesprawiedliwość świata i rozczarowaniem spowodowanym koniecznością obserwowania powolnego rozpadu małżeństwa. Nie jest to jednak czarno-biała opowieść, a jej zakończenie może zaskoczyć!
? Kolej podziemna: czarna krew Ameryki (Colson Whitehead, tłum. R. Lisowski, Albatros 2017)
Historia młodej niewolnicy, która decyduje się na ucieczkę z plantacji, korzystając z tytułowej kolei podziemnej, systemu transportu niewolników z niewolniczych stanów południa na północ Ameryki. Wyróżnioną m.in. nagrodą Pulitzera, National Book Award oraz nagrodą Arthura C. Clarka powieść zaliczyć można do gatunku historii alternatywnej, nawiązującej do nazistowskich czystek etnicznych. Zaletą książki jest płynność fabuły oraz niezwykła rzeczowość – chwytliwe i dosadne frazy lepiej działają na wyobraźnię odbiorcy niż niejeden łzawy opis. W tekście pojawiają się nie tylko wątki różnych ludzi pragnących wolności; tak samo mocno zarysowano postaci łowców niewolników, którzy stanowią złożone osobowości, również naznaczone cierpieniem.
