Od 5 do 13 lutego 2024 Dział Pracy z Dziećmi będzie nieczynny.

W tym czasie zapraszamy do kontaktu mailowego:

WAŻNE! Warsztaty "Joga i bębny" 10 lutego (sobota) bez zmian 

Za utrudnienia przepraszamy 

W 2022 r. minęło 120 lat od pierwszego wydania “Chłopów” Władysława Reymonta. 18 stycznia 1902 r. w “Tygodniku Ilustrowanym” ukazał się ich pierwszy odcinek. Książka przyniosła pisarzowi Literacką Nagrodę Nobla i stała się jedną z najważniejszych polskich powieści. W 2023 roku na ekranach kin pojawiła się kolejna adaptacja tej historii zbierając wiele pozytywnych recenzji i stając się polską propozycją do Oscarów 2024. Od października 2023, kiedy film miał swoja premierę, nadal można go oglądać w kinach.

W maju 2023 miała również swoją premierę książka Joanny Kuciel-Frydryszak pt. „Chłopki”. Autorka oddała głos wiejskim kobietom, naszym babkom i prababkom, opowiadając ich trudne życie na wsi. Często brutalne i trudne do zrozumienia dla współczesnych ludzi. Książka stała się prawdziwym bestsellerem, a w grudniu jej nakład wynosił aż 250 000 tys. egzemplarzy. „Chłopki” podbiły rynek wydawniczy.

Na czym polega fenomen tematyki chłopskiej?

Folklor systematycznie co kilkanaście lat przeżywa swój renesans w Polsce. Już w XIX wieku popularyzacja podróży krajoznawczych sprzyjała różnorodnym spotkaniom, podczas których można było dowiedzieć się wielu ciekawostek z danego obszaru. Przyczyniło się to m.in do zbierania dawnych pieśni czy spisywania chłopskich obyczajów. Zrodziła się fascynacja Słowiańszczyzną, ludowością, a także regionalizmem. To z kolei skłaniało badaczy do jeszcze częstszych podróży i rozwijania się takich dziedzin jak etnografia, archeologia czy kulturoznawstwo. W okresie Młodej Polski pojawiła się tzw. Chłopomania. Przesadne idealizowanie i oczarowanie życiem na wsi przez miastową inteligencję. Chłopomania stanowiła reakcję na miejski dekadentyzm. Pojawiła się z przekonania, że wieś jest ostoją polskości, zdrowia i sił witalnych.

Dziś w historii o polskiej wsi szukamy naszych korzeni. Jesteśmy ciekawi jak silni psychicznie i fizycznie musieli być nasi pradziadowie. W jaki sposób myśleli o swoim życiu
i co skłaniało ich do walki o lepsze jutro.

W ciągu ostatnich lat autorzy reportaży oraz literatury naukowej i popularnonaukowej nie próżnowali. Chętnie badali poruszany przez Nas temat, a wynikami swoich badań dzielili się z czytelnikami. Polski rynek wydawniczy zbogacił się o tytuły opowiadające o historii chłopstwa i ucisku jakiego doświadczyła ta grupa społeczna. Temat przedstawiony został na różnych płaszczyznach: tej ogólnej, historycznej stawiającej na fakty i wydarzenia, ale autorzy skupili się również na człowieku jako głównym bohaterze.

I to właśnie ta perspektywa okazała się najbardziej interesująca i oczekiwana przez czytelników. Choć wydarzenia sprzed wieków, które doprowadziły do wyodrębnienia się warstwy społecznej chłopstwa, są niezwykle istotne i nie mamy prawa o nich zapominać, to w wybranych przez Nas tytułach stały się tłem dla opowiedzianych ważniejszych historii.  

Ucisk, analfabetyzm, brak możliwości nauki oraz - można by rzec w kontraście - wielka siła (zarówno ta fizyczna jak i psychiczna), miłość do ziemi, upór, chęć walki
o zmiany. To wszystko odnajdziemy na kartach wybranych przez Nas do prezentacji tytułów. Wielkie emocje, których dostarcza lektura tych tytułów wynikają, nie
z talentu autorów do przekazywania historii (choć nie można go im odmówić) ale z faktu, że opowiedziane historie dotyczą często bliskich nam osób - naszych prababć, pradziadków oraz babć i dziadków.

Szczególne miejsce w zestawieniu zajmują te pozycje, które zostały poświęcone kobietom. To właśnie panie stały się prawdziwymi bohaterkami opowieści o ciężkiej pracy, wykorzystywaniu, przemocy i barku zrozumienia.

Serdecznie zachęcamy do, być może nie lekkiej, ale za to bardzo istotnej, lektury o chłopstwie polskim. Poniżej przedstawiamy wybór zaledwie kilku najbardziej poczytnych tytułów o tematyce chłopskiej, dostępnych w Naszej Bibliotece Popularnonaukowej. Zostawiamy również link do katalogu, który kieruje bezpośrednio do innych pozycji, jakie posiadamy w swoich zasobach na omawiany temat:

https://cutt.ly/1wLZ67By

Warto spojrzeć również na odcinki “Chłopów” publikowane w Tygodniu Ilustrowanym od 1902 roku. Czasopismo znajduje się w naszych zbiorach:
https://cutt.ly/BwLXwqpN

1. Ludowa historia Polski. Historia wyzysku i oporu: mitologia panowania / Adam Leszczyński

 Opowieść o tym, co zostało w polskiej pamięci zakłamane albo z niej wyparte. To historia od początku Polski aż do czasów  współczesnych. 

Głównym przedmiotem książki jest władza oraz instytucje społeczne, które służyły elitom do przejmowania tego, co wyprodukował lud.
To nie tylko więc historia poddaństwa i pańszczyzny, ale także relacji w fabryce i w biurze w XIX w. To historia ludowa, a nie narodowa: autora mniej interesują wojny i powstania, a bardziej to, jak ich sukcesy i klęski zmieniały relacje pomiędzy mieszkańcami naszego kraju, Polakami, Żydami, Ukraińcami i innymi mniejszościami.

(Wydawnictwo WAB, 2020)   

2. Bękarty pańszczyzny. Historia buntów chłopskich / Michał Rauszer.

W swojej książce Michał Rauszer analizuje historyczny fenomen buntów chłopskich. Wykorzystując interdyscyplinarne narzędzia,
przygląda się wybuchającym w całej Europie antyfeudalnym wojnom chłopskim i dziewiętnastowiecznej rabacji galicyjskiej.

Rauszer nie rozpatruje tych wydarzeń w kategoriach spontanicznych czy zorganizowanych wystąpień politycznych, nie ogranicza się
również do stworzenia kroniki walki klasowej. Bunty chłopskie okazują się bowiem jednym z kluczowych procesów konstruowania kultury oporu,
która w swoich zróżnicowanych i determinowanych historycznie przejawach może być inspirująca także dzisiaj.

(Wydawnictwo RM, 2020)   

3. Pańszczyzna. Prawdziwa historia polskiego niewolnictwa / Kamil Janicki.

 Czy polscy chłopi byli niewolnikami? Odpowiedź jest więcej niż oczywista. O niewolnictwie wspominali nie tylko obrońcy ludności wiejskiej,
ale i obcokrajowcy oburzeni polskimi stosunkami. Tak zresztą określał kmieci każdy, kto mówił o nich: chłopi pańszczyźniani, a w domyśle: niewolnicy pańszczyźniani.

Dziś nadal mówi się o rzekomym przywiązaniu chłopów do ziemi, ich poddaństwie i dalece wyolbrzymionej krzywdzie. Kamil Janicki sprawnie rozprawia się z wizją sielankowej, dawnej polskiej wsi. Według niego radości prowincjonalnego życia były zarezerwowane tylko dla dziedzica
i zarządcy jego majątku. Dla chłopów zostawała marna egzystencja bez perspektyw na przyszłość, a jedyna rzecz jaką mogli uczynić w takiej sytuacji,
to po prostu zbiec.

 (Wydawnictwo Poznańskie, 2021)   

4. Ludowa historia kobiet / Pod redakcją Przemysława Wielgosza

 W niniejszym tomie znajdziemy artykuły ukazujące dzieje kobiet z ludu przez pryzmat miejsc, ról i aktywności, które przypadły im w udziale
w różnych epokach i okolicznościach historycznych.

Autorki przyglądają się statusowi kobiet w średniowieczu oraz ścieżkom, na które wstępowały one w okresie rewolucji przemysłowej – jako migrantki, robotnice, służące, nauczycielki czy pracownice seksualne. Dotykają kwestii płci kulturowej, pisząc o kształtowania się takich form kobiecej tożsamości jak nowożytna czarownica i kobieta nieheteronormatywna, XIX-wieczna chłopka i nowoczesna dziewczyna.

(Wydawnictwo RM, 2023)   

5. Co panie z dworów łączyło z chłopkami / Marta Strzelecka

Szkoła w Nałęczowie, działająca w pierwszej połowie XX wieku, wpisuje się w ostatni rozdział historii polskiego ziemiaństwa. W prowadzonej przez ziemianki placówce nauczano kobiety z różnych klas – choć w założeniu przede wszystkim chłopki – fachowego prowadzenia gospodarstwa.

Ziemianki opisują, jak rozwijał się system edukacji kobiet w Polsce, jak zmieniało się postrzeganie roli pani domu, osoby wolnej i samodzielnej,
oraz jak w ówczesnej rzeczywistości kobiety wspierały się wzajemnie. I jak dużo my, w kolejnych pokoleniach, możemy mieć wspólnego
z tamtymi córkami, żonami, partnerkami czy kobietami wybierającymi życie bez mężczyzn.

 (Wydawnictwo Marginesy, 2023)   

 Chłopki. Opowieść o naszych babkach / Joanna Kuciel-Frydryszak.

Służące do wszystkiego sprzątały, zmywały, froterowały, prały. Gotowały, cerowały, szyły. Współczuły, przytulały, kochały, ratowały. Ocierały łzy
i nosy, bandażowały kolana i składały złamane serca. Bez nich zniknąłby niejeden dom, załamało niejedno życie.

Polskie „białe niewolnice” – zapomniana grupa kobiet z najniższej warstwy społecznej z pierwszej połowy XX wieku: niedoceniona, wykorzystywana, upokarzana i przemilczana do dziś. Wiejskie dziewczęta zaczynające służbę najczęściej w wieku lat piętnastu. Pozbawione prawa do urlopu
i wypoczynku, na nogach od świtu do nocy. Zarabiające grosze. Modlące się o posag, byle „nie wyjść za dziada” i nie zostać wydane za morgi.
Dzielące na czworo zapałki, by wyżywić rodzinę. Często analfabetki, bo „babom szkoły nie potrzeba”. Nasze babki i prababki.

Joanna Kuciel-Frydryszak daje wiejskim kobietom głos, by opowiedziały o swoim życiu: codziennym znoju, lękach i marzeniach. Ta mocna lektura pokazuje siłę kobiet, ich oddanie rodzinie, ale też pragnienie zmiany i nierówną walkę o siebie w patriarchalnym społeczeństwie.

 (Wydawnictwo Marginesy, 2023)   

Styczeń 2024

Katarzyna Pośrednik, Agnieszka Sojka

Źródła: 

1. Witkowska A., Przybylski R., Romantyzm, Warszawa 2003
2. "Chłopi" Reymonta mają 120 lat, [online] https://trojka.polskieradio.pl/artykul/2886704,chlopi-reymonta-maja-120-lat-powiesc-uniwersalna-ponadczasowa [dostęp: 26.01.2024]
3. A. Rączkowska, Wszyscyśmy stamtąd, “Twój Styl” 2024, nr 1, s. 154-159.

• Szanujemy prywatność naszych użytkowników i chcemy, aby korzystając z naszych witryn czuli się bezpiecznie. Kiedy wchodzisz na strony naszych witryn, na dysku Twojego komputera mogą być zapisywane tzw. ciasteczka (ang. cookies), czyli niewielkie pliki tekstowe wysyłane przez nasz serwer albo serwer Google. Z naszego serwera wysyłamy pliki ciasteczek wyjątkowo. Służą one zapamiętaniu preferowanego wyglądu stron, ustawionego przez użytkowników, np. rozmiaru czcionki, odnotowaniu faktu głosowania w prowadzonych ankietach albo wykonaniu przez użytkownika kilkuetapowych czynności (np. dodania artykułu). Oprócz ciasteczek wysyłanych z naszego serwera za pośrednictwem naszych witryn wysyłane są cookies firmy Google, które służą dopasowaniu reklam wyświetlanych w modułach Google do Twoich zainteresowań. 
• W każdym momencie możesz wyłączyć możliwość zapisywania wszystkich lub niektórych ciasteczek poprzez zmianę ustawień w swojej przeglądarce internetowej. Jeżeli zdecydujesz się na odrzucenie wszystkich ciasteczek, nie będzie możliwe korzystanie z niektórych treści i usług udostępnianych w naszych witrynach, w szczególności wymagających logowania. Wyłączenie ciasteczek nie powoduje natomiast braku możliwości przeglądania stron w naszych witrynach. 
  Jak wyłączyć ciasteczka: 
• • w przeglądarce Opera
  • w przeglądarce Firefox
  • w przeglądarce Chrome
  • w przeglądarce Safari

W ramach obchodów 25-lecia województwa dolnośląskiego Dział Pracy z Dziećmi Dolnośląskiej Biblioteki Publicznej im. Tadeusza Mikulskiego prowadził od października do grudnia 2023 roku autorskie warsztaty, które skierowane były do grup zorganizowanych z wrocławskich szkół podstawowych.  

„Jesień z Dolnym Śląskiem” Warsztaty, które miały na celu przybliżenie młodym wrocławianom regionu, w którym żyją. Podczas zajęć uczestnicy przeszli szlakiem dolnośląskich szczytów, na których spotkali wyjątkową faunę i florę. Odwiedzili miasto ceramiki, dowiedzieli się, czy wygasłe wulkany mogą się obudzić oraz jakie skarby kryje dolnośląska ziemia. Wysłuchaliśmy o czym szumi Odra, i co kryje Kamienica pod Złota Palmą, w której obecne znajduję się Dolnośląska Biblioteka Publiczna. A ci, którzy lubią się bać, uczestniczyli w zajęciach „Co straszy na Dolnym Śląsku?”  

Przeprowadziliśmy 24 zajęć o regionie, w których wzięło udział 482 uczniów.

Młodzi czytelnicy wzięli również udział w cyklu spotkań „Dolnośląscy Artyści Dzieciom”. Podczas tego cyklu gościliśmy dolnośląskich twórców dla dzieci i młodzieży (autorów i ilustratora), wśród nich: Marcina Pałasza, Pawła Pawlaka, Krystynę Śmigielską, Magdalenę Zarębską, Annę Gibasiewicz, Katarzynę Grzyś-Kurkę.

Odbyło się 7 spotkań, w których wzięło udział 136 uczniów z wrocławskich szkół podstawowych.

1.01.2024
Koncert Noworoczny w stylu karnawału weneckiego
Zamek Kliczków

1.01.2024
Koncert Noworoczny – Projekt Tango
Polanica-Zdrój

5.01.2024
Powiatowe Kolędowanie
Lubin

6.01.2024
Maraton Olimpijski
Wrocław

6.01.2024
Biegowe Grand Prix Zagłębia Miedziowego
Lubin

6.01.2024
XVIII Turniej Halowej Piłki Nożnej im. Zygmunta Duziaka
Lubań

7.01.2024
Koncert „Kolędy łączą pokolenia”
Dzierżoniów

7.01.2024
XVI Jelczańsko-Oławski Zimowy Maraton na Raty
Chwałowice

7.01.2024
Koncert Kolęd
Sanktuarium Maria Śnieżna
Bystrzyca Kłodzka

8-11.-1.2024
31. Świdnicki Przegląd Zespołów Kolędniczych
Świdnica

13.01.2024
Bieg Policz się z cukrzycą
Świeradów-Zdrój

14.01.2024
XVI Jelczańsko-Oławski Zimowy Maraton na Raty
Oława

14.01.2024
Miejska Orkiestra Dęta w noworocznym wydaniu
Dzierżoniów

20.01.2024
Międzynarodowy Zjazd na Saniach Rogatych
Międzygórze

21.01.2024
Chwałowicko Maraton Koleżeński
Chwałowice

27.01.2024
Wielcy Piosenki Francuskiej
Jelenia Góra

28.01.2024
XVI Jelczańsko-Oławski Zimowy Maraton na Raty
Jelcz-Laskowice

28.01.2024
I Turniej Futsalowy
Polkowice

Trudna sytuacja na rynku prasy drukowanej zdaje się utrzymywać od pandemii COVID-19. To właśnie wtedy wyraźnie zauważyłyśmy jak dużo tytułów znika z naszych półek. Choć minęły już lata, następstwa zarówno epidemii, jak i wojny są widoczne również wśród wydawnictw ciągłych.

Ostatni numer dwutygodnika Forum wydano 8 września 2023 roku. Ukazywały się w nim artykuły z prasy zagranicznej. Powstałe w 1965 roku czasopismo oferujące tego typu treści było w Polsce swoistym oknem na zachodni świat i dawało możliwość legalnego zdobycia informacji. W 2001 roku zmieniono format pisma z czarno-białego wydania gazetowego na ilustrowany tygodnik opinii. W 2013 roku stał się znanym nam dwutygodnikiem niezmiennie przekazującym historie i doniesienia prasowe z całego świata. Niestety, w dobie inflacji, spadku sprzedaży i rosnących cen papieru, Forum nie było w stanie dłużej utrzymać się na rynku. Zgromadziliśmy wszystkie wydania czasopisma.
Link zestawienie archiwalne FORUM.

Rynek medialny przynosi nowe wyzwania. Mniejsza sprzedaż wydań papierowych sprawia, że fizyczne wersje czasopism tracą rację bytu. Dziennik Sport z początkiem grudnia 2023 roku zaczął dystrybucję treści wyłącznie w postaci elektronicznej. Historia periodyku sięga aż 1945 roku, zaczął ukazywać się w Katowicach. Przez 78 lat dostarczał treści sportowe z Polski i ze świata. Od 1957 roku organizował plebiscyt „Złote buty”, a od 1966 „Piłkarz Roku”, który wyłaniał najlepszych piłkarzy zdaniem redaktorów i czytelników gazety. Plebiscyt „Złoty Kij” organizowany od 1971 wyłaniał najlepszego zawodnika w hokeju na lodzie. Ostatni klasyczny numer Sportu ukazał się z końcem listopada 2023 roku. Biblioteka posiada archiwalne wydania pisma od 1949 roku. 
Link zestawienie archiwalne SPORT.

Zmiany dotknęły również najstarszy polski dziennik sportowy - Przegląd Sportowy. W 2022 roku zaprzestano wydawania egzemplarzy w soboty, a z nowym rokiem 2023 czasopismo zaczęło się ukazywać tylko 2 razy w tygodniu – w poniedziałki i piątki.

Pierwszy numer gazety ukazał się 21 maja 1921 roku z inicjatywy krakowskich działaczy sportowych i przez kilka lat wydawany był jako tygodnik. Gazeta nazywana jest jedynym polskim czasopismem powstającym bez wojennej przerwy, pomimo zawieszenia we wrześniu 1939 r., wieloletni redaktor Zygmunt Weiss tworzył czasopismo w obozach jenieckich. Tytuł zawieszony został jeszcze jeden raz – wraz z rozpoczęciem stanu wojennego. Pierwsze wydanie kolorowe ukazało się 24 lipca 1992 roku – na inaugurację Igrzysk Olimpijskich w Barcelonie.

Przegląd Sportowy jest inicjatorem organizowanego od 1926 r. (z wyłączeniem okresu wojennego i roku 1953) plebiscytu na najlepszego polskiego sportowca roku. Jest to drugi najstarszy tego typu plebiscyt organizowany na świecie. Gazeta wraz z Warszawskim Towarzystwem Cyklistów zapoczątkowało ideę, która przerodziła się później w wyścig Tour de Pologne.

W naszych zbiorach posiadamy numery od 1949 r.
Link zestawienie archiwalne PRZEGLĄD SPORTOWY.

Prasa lewicowa również doświadczyła zmian. Od sierpnia 2023 nie ukazuje się papierowa wersja czasopisma Dziennik Trybuna. Gazeta wydawana była od 2013 roku i była kontynuacją zawieszonej w 2009 roku Trybuny (do 1989 roku Trybuna Ludu). Pierwszy numer Dziennika Trybuny wydany został 1 maja 2013 r. i rozpowszechniany był podczas obchodów święta Pracy. Regularna sprzedaż dziennika rozpoczęła się 3 tygodnie później - 22 maja. Już od kolejnego roku dziennik zmienił swoją częstotliwość i ukazywał się 3 razy w tygodniu.

Początki Dziennika Trybuny były trudne – po 5 miesiącach funkcjonowania pojawiła się informacja o problemach finansowych i trudnościach z wypłacalnością. Na początku 2014 roku pracownicy podali informację o odejściu całego zespołu z powodu kolejnej obniżki pensji oraz redukcji zatrudnienia. Mimo wszystko część zespołu dziennikarskiego wróciła do pracy, a czasopismo ukazywało się w dalszym ciągu.

W naszych zbiorach znaleźć można egzemplarze z ostatnich 5 lat.
Link zestawienie archiwalne DZIENNIK TRYBUNA.

Na czytelnianych półkach od nowego roku nie znajdą już Państwo periodyków wrocławskiego wydawnictwa Makler. Przez 35 lat dostarczało ono kuchennych inspiracji, a także dawało pomysły do tworzenia własnoręcznych dzianin wydając czasopisma tematyczne.

Dagmara Bojko i Anita Dzierżanowska

Grudzień 2023

Źródła:

•  Ostatnie wydanie dwutygodnika FORUM
• Koniec dwutygodnika Forum
• https://pl.wikipedia.org/wiki/Sport_(gazeta)
•  Dziennik SPORT zniknie z kiosków
• https://pl.wikipedia.org/wiki/Przegl%C4%85d_Sportowy
• https://www.polskieradio.pl/39/156/artykul/2738330,przeglad-sportowy-okragly-wiek-pisania-o-sporcie
• https://www.wirtualnemedia.pl/artykul/przeglad-sportowy-ma-100-lat-historia-powstania-okladki
• https://media2.pl/media/102493-Lewicowy-Dziennik-Trybuna-od-maja-w-kioskach-zobacz-numer-zerowy.html
• https://polskieradio24.pl/5/3/artykul/835090,dziennik-trybuna-nowa-lewicowa-gazeta
• https://www.press.pl/tresc/34318,dziennik-trybuna--nadal-wychodzi_-bo-czesc-zespolu-dala-sie-przekonac
• http://makler.wroclaw.pl/index.php?s=6

Co sprawia, że decydujesz się przeczytać właśnie tę, a nie inną książkę? Co powoduje, że wybierasz ją spośród setek innych? Przyciągająca wzrok okładka? Poczytny autor? Interesująca tematyka? Dziewczyna i uczony zwróciła moją uwagę już wiele miesięcy temu, jednak musiała cierpliwie poczekać na swoją kolej. Co mnie w niej zaintrygowało? Chyba okładka, a na niej reprodukcja dzieła Rembrandta „Dziewczyna w ramie obrazu”. Nie pomyliłam się, książka zachwyciła mnie od pierwszych stron.

Autorka, Gerdien Verschoor jest pisarką i historykiem sztuki. Po ukończeniu studiów w Lejdzie i Krakowie doktoryzowała się w Instytucie Sztuki PAN w Warszawie. Przez kilkanaście lat mieszkała i pracowała w Polsce jako attaché kulturalny Ambasady Królestwa Niderlandów. Po powrocie do Holandii łączyła pisarstwo z funkcją dyrektora CODART-u, międzynarodowej sieci kuratorów sztuki niderlandzkiej i flamandzkiej. Recenzowana właśnie Dziewczyna i uczony jest trzecią książka Verschoor. Napisana z ogromnym wyczuciem, wnikliwością, przywiązaniem do detali, pasją historyka sztuki, a jednocześnie dużą znajomością historii Polski. To opowieść, w której splatają się losy ludzi i obrazów, a to wszystko na tle wydarzeń ostatnich kilku wieków.

Historia ta ma w zasadzie trzech bohaterów: dzieła Rembrandta namalowane przez niego w 1641 roku: „Dziewczyna w ramie obrazu” oraz „Uczony przy pulpicie” i ich losy opisane od momentu powstania. Kolejną postacią, która domaga się naszej uwagi jest hrabina Karolina Lanckorońska, kobieta zupełnie niezwykła. Jej życie jest nierozerwalnie związane z „Rembrandtami”. Ostatnim, dopełniającym tę układankę elementem jest... sztuka. Sztuka sama w sobie, sztuka jako źródło życiowej satysfakcji i spełnienia. Warto wszystkim tym bohaterom poświęcić chwilę uwagi, ponieważ każdy z nich wniósł do tej historii coś cennego.

Wspomniane już obrazy „Dziewczyna” i „Uczony” przez lata podróżowały po Europie, znalazły się m.in. w kolekcji ostatniego króla Polski Stanisława Augusta Poniatowskiego, zdobiły pałace arystokratów w Wiedniu, wreszcie trafiły w posiadanie rodziny Lanckorońskich. Wydawało się, że w czasie drugiej wojny światowej przepadły. Aż w 1994 roku ostatnia z rodu, Karolina Lanckorońska, przekazała ponad 100 dzieł sztuki należących do jej rodzinnej kolekcji Wawelowi oraz Zamkowi Królewskiemu w Warszawie. W ten sposób po około 200 latach do stolicy wróciły obrazy z kolekcji Stanisława Augusta, w tym dwa płótna Rembrandta. Arystokratka uczyniła to w akcie patriotyzmu, był to jej dar dla narodu polskiego. Właśnie to wydarzenie jest dla Gerdien Verschoor punktem wyjścia do opowiedzenia liczącej kilkaset lat historii obu dzieł i całej podróży, jaką odbyły od momentu powstania.

Kolejną bohaterką jest hrabina Karolina Lanckorońska (1898-2002). Wybitna profesor historii sztuki, pisarka, żołnierz Armii Krajowej, więźniarka obozu koncentracyjnego Ravensbrück, po wojnie założycielka i dyrektorka Polskiego Instytutu Historycznego w Rzymie, zagorzała patriotka. Była świadkiem najważniejszych wydarzeń XX wieku, dożyła 104 lat! Karolina cechowała się niezwykle silnym charakterem i hartem ducha, nie poddawała się w żadnych okolicznościach. Mogą o tym świadczyć jej losy jako więźniarki Ravensbrück. Gdy ze względu na swe arystokratyczne pochodzenie cieszyła się bardziej komfortowymi warunkami życia niż pozostali więźniowie, w akcie sprzeciwu rozpoczęła... strajk głodowy. Złamała tym władze obozowe, które spełniły jej żądania i Karolina mogła wrócić do współwięźniarek. Autorka kilkakrotnie powtarza, że Dziewczyna i uczony nie stanowią biografii Lanckorońskiej. Postać taka jak ona zasługuje na oddzielną publikację opisującą jej przebogaty życiorys. Sama hrabina wydała w 2001 roku Wspomnienia wojenne 22 IX 1939 – 5 IV 1945. Miała wtedy 103 lata. Stanowią one dobre uzupełnienie niektórych wydarzeń opisanych w Dziewczynie i uczonym.

Ostatni bohater to sztuka. Kształtuje gust i poczucie estetyki. Daje radość kolekcjonowania, wpływa na jakość życia. Tę świadomość miało wiele postaci występujących na kartach książki - amsterdamscy kolekcjonerzy, wiedeńscy arystokraci, król Stanisław August i jego dwór. Nawet Adolf Hitler był wielkim miłośnikiem sztuki, do tego stopnia, że chciał stworzyć Führermuseum w austriackim mieście Linz. Zamierzał zgromadzić tam największe dzieła sztuki z całej Europy. Tych planów ostatecznie nie udało się urzeczywistnić, a zrabowane zbiory latami wracały do swoich prawowitych właścicieli. Sztuka towarzyszyła też więźniarkom w Ravensbrück w formie wykładów i odczytów Karoliny Lanckorońskiej. Cieszyły się one dużą popularnością wśród uwięzionych kobiet i pomagały im przetrwać trudy obozowego życia. Przykłady te pokazują, jak bardzo sztuka jest uniwersalna i przemawia do każdego, bez względu na jego dokonania lub przewinienia. W końcu karmił się nią zarówno kat, jak i ofiara, każde na miarę swoich możliwości. Sztuka w tym rozumieniu ma ogromny wpływ na życie tak jednostek, jak i całych społeczeństw.

Każdy z opisanych elementów jest integralną częścią tej opowieści, bez której nie mogłaby ona zaistnieć. Autorka wiernie odmalowuje przed nami zarówno realia dawnego Amsterdamu, rodzinne posiadłości, w których wychowywała się i dorastała Karolina Lanckorońska, dwór Stanisława Augusta Poniatowskiego, jak i obóz koncentracyjny Ravensbrück. Gerdien Verschoor zwraca uwagę na pozornie nieistotne drobiazgi, jednak to właśnie dzięki nim przenosimy się w opisywane miejsca. Książka napisana jest pięknym, eleganckim stylem, będącym dowodem erudycji autorki. Czas spędzony z Dziewczyną i uczonym oraz odkrywanie kolejnych warstw tej opowieści sprawia czytelnikowi dużo satysfakcji. Daje poczucie, że ma się do czynienia z czymś wartościowym. To książka dla każdego, kto chce dać się ponieść magii sztuki, wielkiej historii i niebanalnym postaciom o ciekawych życiorysach.

Verschoor Gerdien, Dziewczyna i uczony. Historia dwóch Rembrandtów z kolekcji Karoliny Lanckorońskiej, Wydawnictwo HarperCollins Polska, Warszawa 2022.

Grudzień 2023

Monika Kawa