Listopad można nazwać miesiącem spadających liści. Przybliża nas powoli do zimy, dni są coraz krótsze, pełne nostalgii i zadumy. Czas ten obfituje też w kilka ważnych dat. Pierwszą z nich jest święto Wszystkich Świętych, podczas którego odwiedzamy groby bliskich.
Kolejnym świętem przypadającym w listopadzie jest Narodowe Święto Niepodległości upamiętniające datę odzyskania przez Polskę suwerenności.
Natomiast ostatnią chwilą na rozrywkę przed Adwentem są Andrzejki. Stanowią one okazję do wróżb i dobrej zabawy. Obchodzimy je w nocy z 29 na 30 listopada. Bawiąc się, często zapominamy, że jest to również data wybuchu Powstania Listopadowego z 1830 roku, bardzo ważnego dla historii naszego kraju. Był to największy wysiłek zbrojny w polskich walkach wyzwoleńczych XIX wieku, narodowy bunt i zryw przeciwko Rosyjskiemu Imperium.
Jedną z najważniejszych przyczyn jego wybuchu było nieprzestrzeganie przez zaborców postanowień konstytucji Królestwa Polskiego z 1815 roku. Napięcie podsycane było również przez wydarzenia rozgrywające się latem w Europie. Zapoczątkowała je rewolucja we Francji, a miesiąc później Belgowie zawalczyli o swoją niepodległość, chcąc uniezależnić się od Holandii.
Powstanie rozpoczęło się wieczorem 29 listopada. Jego początek tak opisywał jeden z bohaterów i inicjatorów zrywu, ppor. Piotr Wysocki: O godzinie szóstej dano znak jednoczesnego rozpoczęcia wszystkich działań wojennych przez zapalenie browaru na Solcu w bliskości koszar jazdy rosyjskiej. Wojska polskie ruszyły z koszar do wskazanych stanowisk. Ja pośpieszyłem do koszar podchorążych. W salonie podchorążych odbywała się wtenczas lekcja taktyki. Wbiegłszy do sali, zawołałem na dzielną młodzież: Polacy! Wybiła godzina zemsty. Dziś umrzeć lub zwyciężyć potrzeba! Idźmy, a piersi wasze niech będą Termopilami dla wrogów!.
Przez 11 miesięcy ok. 140 tysięcy ludzi walczyło z rosyjskim wrogiem - jedną z największych militarnych potęg Europy. Niestety bilans przegranej może się wydawać dla Polski przytłaczający: utraciliśmy konstytucję, wojsko, uniwersytet i swoją autonomię. Zryw pochłonął wiele tysięcy ofiar, a kraj był zniszczony i spustoszony. Można jednak popatrzeć na te wydarzenia także z innej perspektywy: Powstanie uwidoczniło ogromną siłę i determinację Polaków w walce o niepodległość. Naród zmobilizował swój olbrzymi potencjał materialny i moralny. Oddziały polskie bez pomocy z zewnątrz powstrzymywały przez wiele miesięcy najpotężniejszą armię Europy, a Rosja musiała włożyć wiele wysiłku, by sprostać temu wyzwaniu. Narodowy zryw zakończyła kapitulacja Zamościa dnia 21 października 1831 roku. Wydarzenia te jednocześnie stały się impulsem do Wielkiej Emigracji, będącej jednym z największych ruchów emigracyjnych ówczesnej Europy. Emigrowali głównie żołnierze powstańczy, członkowie Rządu Narodowego, szlachta, politycy, pisarze, artyści i inteligencja. Wszyscy oni pokazali, że nawet przegrany i upokorzony przez wroga naród może być wewnętrznie, duchowo i moralnie niezależny.
Powstanie Listopadowe przez lata obrosło w ogromną ilość literatury naukowej, popularnonaukowej oraz eseistycznej. Odwoływała się do niego także literatura piękna. Poniżej proponujemy zestawienie zbiorów magazynowych Czytelni wydanych przed 1945 rokiem, dotyczących wydarzeń związanych z Powstaniem Listopadowym. Znajdą tam Państwo zarówno wspomnienia i pamiętniki świadków tamtych dni, jak i pozycje albumowe, bogato ilustrowane, opatrzone ówczesnymi mapami i planami. Nie brakuje także opracowań typowo naukowych, np. kluczowego dla zrozumienia wojskowych dziejów powstania dzieła Wacława Tokarza ?Wojna polsko-rosyjska 1830 i 1831?. A to tylko niewielka część naszych zasobów dotyczących tego ważnego momentu w historii Polski. Zapraszamy do lektury!
Monika Kawa
Paulina Szczygieł
Link do katalogu:
