10 minut i 38 sekund na tym dziwnym świecie

Elif Şafak (ur. jako Elif Bilgin) – turecka pisarka urodzona we Francji, uhonorowana została Nagrodą Rumi (1998).Uznawana jest przez krytykę światową za drugą, po Orhanie Pamuku najlepszą autorkę turecką. Pisze zarówno po turecku jak i po angielsku. Elif Şafak zalicza się również do czołówki tureckich feministek. Wszystkie książki autorki wydane w Polsce ukazały się nakładem Wydawnictwa Literackiego, m.in.: Pchli pałac, Bękart ze Stambułu, Czarne mleko, 10 minut i 38 sekund na tym dziwnym świecie. (źródło: https://lubimyczytac.pl/autor/24373/elif-shafak)

Historia przedstawiona przez Elif Shafak dotyczy prostytutki Leili, którą poznajemy w dość nietypowym momencie. To jej ostatnie, tytułowe 10 minut i 38 sekund życia, w których wspomina najważniejsze chwile z życia. Leila została brutalnie zgwałcona, a jej umierające ciało porzucono w śmietniku, na jednej ze stambulskich ulic. Na myśl przychodzą jej m.in. wspomnienia z dzieciństwa. Powraca do swojego rodzinnego domu, w którym opiekę i władzę sprawowali mężczyźni, a podział ról był nierozerwalnie związany z płcią. Wspomnienie to ma bardzo gorzki smak, gdyż w rodzinie Leili nie było miejsca na miłość ani zrozumienie, a dla jej najbliższych liczyły się raczej nieskazitelny wizerunek oraz uznanie w oczach lokalnej społeczności. Wszystkie grzechy trawiące dom musiały pozostać za zamkniętymi drzwiami. Odstępstwa od normy, które mogłyby zaburzyć ład, niezmienną tradycję albo, co gorsza, wywołać skandal, hańbiąc dobre imię rodziny, traktowano z ogromną surowością. W ten sposób wuj Leili, który molestował ją, gdy była jeszcze małą dziewczynką, nigdy nie poniósł konsekwencji swoich działań. W tym momencie bardziej niż zdrowie i życie małego dziecka liczyło się zachowanie pozorów.


Wydawnictwo Poznańskie, 2020

Wiele wątków w powieści dotyczy bezpośrednio pozycji kobiet na Bliskim Wschodzie, które – chociaż mają dużo do powiedzenia – nie mają prawa głosu. To mężczyźni kierują całym ich życiem. Najpierw są to ojcowie, którzy decydują o życiu i przyszłości córek, by później rolę tę przejął wybrany przez rodzinę przyszły mąż. Leila natomiast od dziecka odznaczała się niezwykłą odwagą i dociekliwością. Patrzyła na świat własnymi oczami, co nie było wskazane ani też dobre dla roli, jaką przewidziały dla niej rodzina i kultura, w których się wychowywała, a które przypisywały kobiecie tylko jedną funkcję – posłusznej żony i dobrej matki. Dlatego w pewnym momencie dziewczyna buntuje się i ucieka do Stambułu. Z jednej strony daje jej to wolność decydowania o sobie, a z drugiej skazuje na życie w ubóstwie oraz wykluczeniu przez rodzinę i najbliższe środowisko. Leila tak naprawdę nie ma wielkiego wyboru i – jak większość młodych kobiet w jej sytuacji – osamotniona, bez wsparcia rodziny, zmuszona zostaje do pracy na ulicy.

Stambuł ukazany przez autorkę to miasto schizofreniczne, w którym mieszają się dwa światy. Jeden: tradycyjny przepełniony wonnymi zapachami, z wąskimi uliczkami, targowiskami, derwiszami, trzepaczami dywanów, swatkami, tragarzami z ogromnymi koszami z wikliny. Ten drugi to nowoczesne, zabudowane wysokimi biurowcami centrum miasta będącego jedną z największych metropolii świata. To miasto duchów, umarłych i żywych, wykluczonych i uprzywilejowanych, ateistów i ludzi, dla których religia jest treścią ich życia.

Kolejnym, bardzo silnie zaakcentowanym wątkiem w książce jest wartość, jaką niesie ze sobą przyjaźń. To ona okazała się silniejsza niż więzy rodzinne. Gdy mózg Leili z każdą minutą obumierał, to właśnie chwile spędzone z przyjaciółmi ukazują się w jej wspomnieniach szczególnie wyraźnie. Nawet tak bardzo konserwatywnym kraju, z wciąż mocno patriarchalnym społeczeństwem, żyją ci, którzy nie mieszczą się w określone przez tradycję ramy. Taką właśnie grupę stanowią towarzysze głównej bohaterki. Są to kobiety tak, jak ona, zajmujące się prostytucją, mężczyzna prowadzący podwójne życie oraz osoba transpłciowa. Wspólne doświadczenie odrzucenia oraz poczucie odmienności sprawiają, że między przyjaciółmi nawiązuje się niezwykle silna relacja, pełna wzajemności, zrozumienia i empatii.

10 minut i 38 sekund na tym dziwnym świecie to książka dla czytelnika, który dopiero odkrywa świat Bliskiego Wschodu. Autorka obnaża przed nami Turcję, tak bardzo odległą kulturowo od Europy, przedstawiając w pigułce jej najważniejsze problemy, uprzedzenia, ale też trudną historię oraz traumy i marzenia jej mieszkańców na przestrzeni kilkudziesięciu lat. Niestety dla czytelnika, który jest już zaznajomiony chociażby z innymi tureckimi autorami lub poprzednimi książkami autorki, pozycja ta może wydawać się nieco uproszczona i w zasadzie nie wnosząca niczego nowego do opisywanych kwestii. Podobnie postacie, którym brakuje pogłębionej refleksji, stanowią raczej pewien wzór, metonimię wątków, takich jak równość, prawa kobiet, gender, tradycja czy religijność we współczesnym świecie. Książka jest podzielona na trzy części. Zdecydowanie wyróżnia się ta ostania, w której pojawiają się wątki przypominające powieść akcji, co jednak pozostawia wrażenie niespójności. Być może był to zabieg, który miał przyciągnąć zwłaszcza zachodniego odbiorcę, efekt jednak jest rozczarowujący. Znacznie ciekawsze są pierwsze dwie części, które przedstawiają bardzo osobisty obraz Turcji i jej mieszkańców w charakterystyczny dla autorki sposób, przepełniony uważnością i zapachami orientu, jakby powoli, z każdą kolejną stroną zdradzała czytelnikowi jakąś tajemnicę.

Esencjonalne dla poruszonych przez Elif Shafak treści jest pochylenie się nad wartością człowieka samą w sobie, bez względu na różnice, jakie dzielą poszczególne kultury lub religie. Podobnie autorka obrazuje stambulskie dzielnice, które krzyżują się i mieszają, w których spotykają się ze sobą najróżniejsze przekonania, modlitwy i pragnienia; gdzie obłudę i kłamstwo można znaleźć w miejscach uznawanych za święte, a dobroć i miłosierdzie w takich, do których nie dociera nawet światło dnia.Monika Knap, urodzona wrocławianka i lokalna patriotka, bibliotekarka, absolwentka Etnologii i Antropologii Kulturowej, Archeologii oraz Konserwacji Zabytków Drewnianych. Obszar zainteresowań: antropologia współczesności, antropologia rzeczy, współczesne rzemiosła, historia meblarstwa i designu, teoria kultury. Miłośniczka książek i klasyków filmowych, właścicielka psiego adopciaka. - Recenzowana powieść jest w naszych zbiorach.