Wydarzenia ostatnich miesięcy przypomniały nam o tym, że żyjemy w czasach niepewności i zawirowań, a realizacja XXI-wiecznego marzenia człowieka o otwartym, różnorodnym świecie nie jest prostym zadaniem. Jako biblioteka, która dumnie głosi hasło wielokulturowości i za swój cel stawia sobie zapewnienie dostępu do wiedzy, informacji i kultury wbrew wszelkim ograniczeniom, przedstawiamy cykl zestawień książek oraz filmów zachęcających do dyskusji nad aktualnymi problemami dyskryminacji różnych grup społecznych. Wierzymy, że każdy z nas może wykorzystać kulturę do aktywnego działania na rzecz równości. Wszystkie polecane utwory znajdziecie w naszych zbiorach – już teraz zapraszamy do ich wypożyczania. Pamiętajcie: kultura nie wyklucza!Osoby z niepełnosprawnością
Osoby z ograniczoną sprawnością na co dzień zmagają się nie tylko z barierami fizycznymi, ale również szeregiem uprzedzeń i nieporozumień na temat ich funkcjonowania. Nierzadko niepełnosprawności fizyczne i intelektualne są nierozróżniane, żyjący z chorobą traktowani są jak dzieci, a ich potrzeby nie są wysłuchiwane. Zachęcamy Was do wypożyczenia utworów, które tego rodzaju bariery przełamują.
FILMY →
? Cudowny chłopak (reż. Stephen Chbosky 2017)
Film przedstawia historię Auggiego – chłopca z wadą genetyczną, przez którą mnóstwo czasu spędził w szpitalach i która sprawia, że jego twarz jest zdeformowana. Obserwujemy bohatera, który pod opieką czułych rodziców stawia pierwsze kroki wśród rówieśników, idzie bowiem do nowej szkoły. Produkcja pokazuje, jak silne zakorzenione jest w nas ocenianie po wyglądzie, ale też, jak niewiele potrzeba, by okazać komuś wsparcie. Choć porusza trudny temat, seans powinien poprawić Wam humor swoją lekkością i pełną empatii atmosferą. Na tle innych hollywoodzkich filmów z pewnością wyróżnia go znakomita gra aktorska, choć warto mieć na uwadze, że nie brakuje w nim taniego sentymentalizmu – pochwała drobnych gestów solidarności, w zależności od Waszego usposobienia, może wywołać łzy wzruszenia lub dreszcz zażenowania.
? Nietykalni (reż. Olivier Nakache, Éric Toledano 2011)
Oparty na faktach komediodramat o fascynującej przyjaźni, jaka nawiązuje się pomiędzy dotkniętym porażeniem czterokończynowym arystokratą i opiekującym się nim byłym kryminalistą. Obraz stanowi przekonujący dowód na to, że życie z niepełnosprawnością może oznaczać wiele szans i możliwości, których nawet sobie nie wyobrażamy. Portert Philippe’a nakreślony jest tak, by widz czuł współczucie oraz radość zamiast litości czy pożałowania. Co więcej, bohater dysponuje ogromną sprawczością – to ważny element przypominający, że osoby z niepełnosprawnością to przede wszystkim osoby i mają realny wpływ na życie innych, którzy mogą w różnoraki sposób czerpać ze znajomości. Jednak nie tylko podejście do niepełnosprawności jest w filmie urzekające – znakomicie rozegrany został również wątek zróżnicowania społecznego oraz towarzyszący mu motyw różnicy rasowej.
? Moja lewa stopa (reż. Jim Sheridan 1989)
Nagrodzony dwiema statuetkami Akademii Filmowej dramat opowiadający o życiu Christy Browna – Irlandczyka urodzonego z mózgowym porażeniem dziecięcym, który został pisarzem oraz malarzem – zachwyca niesamowitą rolą Daniela Day Lewisa oraz rozsądnym podejściem do kwestii niepełnosprawności. Z jednej strony widz ma do czynienia z tak przekonującym wcieleniem się w rolę, że w trakcie seansu musi przypominać sobie, że to, co obserwuje, jest tylko fikcją, z drugiej natomiast sam film nie wywołuje żadnej emocjonalnej presji. „Moja lewa stopa” to afirmacja przeciętności i zwyczajności, wystrzegająca się skrajnych postaw: nie ma tutaj mowy ani o przesadnie optymistycznej wierze w to, że choroba nie ma wpływu na życie, ani o łzawej protekcjonalności względem osób z ograniczoną sprawnością. W ten sposób z pozoru banalna historia o pokonywaniu przeciwności losu staje się arcydziełem sztuki filmowej.
? Sesje (reż. Ben Lewin 2012)
Oparty na prawdziwych zdarzeniach niezależny komediodramat przełamuje tabu już ze względu na połączenie tematu niepełnosprawności z seksem. Dotknięty paraliżem Mark opłaca terapeutkę, której specjalnością jest leczenie zahamowań seksualnych. Na ekranie śledzimy kolejne etapy przełamywania barier fizycznych i psychicznych przez bohatera i uświadomić sobie, jak prozaiczne bywają problemy codziennego życia osób z niepełnosprawnościami. W tym wypadku mowa jest o potrzebie kontaktu, ograniczonego zresztą nie tylko chorobą. Na celownik brane są powszechne w gruncie rzeczy blokady, takie jak wychowanie czy pruderia na tle religijnym. „Sesje” pokazują, że największe przeszkody do pokonania tkwią w nas samych, bez względu na stan ciała.
? Edward Nożycoręki (reż. Tim Burton 1990)
Jedyny film fantasy w naszym zestawieniu rekomendujemy wszystkim, którzy cenią sobie baśniowo-metaforyczną formę opowieści. Android z nożycami zamiast dłoni próbuje przystosować się do życia w małomiasteczkowej społeczności, która odrzuca go ze względu na odmienność. Film wykorzystuje znane motywy gotyckie, posługuje się ironią i groteską, by nakreślić portret mimowolnego outsidera, którego jedynym marzeniem jest zostać zaakceptowanym przez innych. Jednocześnie to znakomita satyra na wrogość wobec inności powodowaną uprzedzeniami i brakiem empatii. Choć temat niepełnosprawności ujęty został w ramy fantastyczne, przesłanie pozostaje niezmienione: prawo do godnego życia i miłości przysługuje każdej żyjącej istocie.
FILM/KSIĄŻKA →
? Motyl i skafander (reż. Julian Schnabel 2007) / Skafander i motyl (Jean-Dominique Bauby, tłum. K. Rutkowski, Słowo/Obraz/Terytoria 2008)
Wielokrotnie nagrodzany film nakręcony na podstawie autobiograficznej książki francuskiego dziennikarza, który doznał tzw. syndromu zamknięcia, to artystyczna podróż w wewnętrzny świat bohatera walczącego o odzyskanie możliwości komunikacji. Dla zdrowego człowieka koncepcja utraty władzy w praktycznie całym ciele jest niewyobrażalna, a jednak widz przez cały seans pozostaje z bohaterem i wraz z nim doświadcza nowej rzeczywistości. Los Jeana nabiera metaforycznego sensu: zaczynamy zadawać sobie pytania, na ile w ogóle jesteśmy zdolni do skutecznego przekazywania informacji, na ile zewnętrzne okoliczności mogą okazać się więzieniem, a na ile więzimy się sami, dlaczego życie doceniamy dopiero, kiedy je tracimy, dlaczego czas to kategoria subiektywna itd.
KSIĄŻKI →
? Światło, którego nie widać (Anthony Doerr, tłum. T. Wyżyński, Czarna Owca 2015)
Wyróżniona Nagrodą Pulitzera w kategorii fikcja literacka książka opowiada o losach niewidomej francuskiej dziewczynki i służącego w Wehrmachcie niemieckiego chłopca, których drogi splatają się podczas oblężenia Saint-Malo. Autor wykorzystuje historyczne tło, by zilustrować grozę, jaką wobec brutalności świata odczuwają wrażliwe jednostki. Na szczególną uwagę zasługuje kreacja Marie, która – poprzez swoją niepełnosprawność – inaczej doświadcza rzeczywistości, pozostając niezwykle zafascynowaną naturą. Anthony Doerr wykorzystuje ten element, by stworzyć opisy odpowiadające pozostałym zmysłom i pobudzić wyobraźnię czytelnika. Powieść zaskakuje mechaniką zdarzeń, choć warto przygotować się na powolnie rozwijającą się akcję.
? Spóźnieni kochankowie (William Wharton, tłum. K. Fordoński, Rebis 2014)
Opowieść o niekonwencjonalnej miłości pomiędzy niewidomą starszą kobietą a biznesmenem, który porzuca swoje dotychczasowe życie na rzecz odkrywania siebie. Subtelna i przesycona realizmem magicznej powieść uczy wrażliwości i szczegółowo portretuje ludzi samotnych, poranionych przez życie. Także na niepełnosprawność Mirabelle nałożony zostaje filtr niesamowitości, nie jest więc to standardowy opis walki z przeciwnościami losu, lecz raczej metafora delikatności i niewinności – znamienne, że utrata widzenia u kobiety nastąpiła wskutek traumatycznych wydarzeń z przeszłości. Bohaterowie „użyczają” sobie nawzajem zmysłów: Jack opisuje kobiecie, jak wyglądają jej ukochane gołębie; ta z kolei opowiada o zapamiętanych z czasów dzieciństwa skrawków obrazów, które ten przenosi na płótno. Sposób wymiany informacji i potrzeba bliskości szybko przeradzają się w niesamowitą więź, która naznacza ich życie.
? Poczwarka (Dorota Terakowska, Wydawnictwo Literackie 2017)
Historia Adama i Ewy, którzy zostają zaskoczeni przez los, kiedy na świat przychodzi ich cierpiąca na zespół Downa córka, to z pewnością najbardziej emocjonalna pozycja w naszym zestawieniu, która w każdym z nas może wzbudzić strach swoją brutalną prawdą o tym, że w życiu nic nie można zaplanować, nie ma żadnej sprawiedliwości i często pozostajemy zupełnie bezradni. Z drugiej strony to lektura o tym, jak trudna jest miłość i jak naiwne są nasze wyobrażenia o niej, zwłaszcza kiedy jesteśmy młodzi. Wreszcie to opowieść o rodzicielstwie i odpowiedzialności, którą ze spokojnym sercem polecić można każdej parze starającej się o dziecko. Narracja prowadzona jest zarówno z perspektywy dorosłych, jak i dziewczynki, dzięki czemu historia wywołuje jeszcze większy efekt na czytelniku, a jej uniwersalne motto zawrzeć można w pytaniu, jakie stawia Adam: „Czy świat powinien być pełen ludzi doskonałych genetycznie, czy ludzi szczęśliwych?”.
? Lewa strona życia (Lisa Genova, tłum. A. Kalus, Papierowy Księżyc 2013)
Napisana przez neurobiolożkę Lisę Genovą powieść o kobiecie, która musi nauczyć się żyć po wypadku w wyniku którego traci możliwość dostrzegania lewej strony przestrzeni. 37-latka musi całkowicie zmienić swój styl życia, a czytelnik wraz z nią zaczyna kwestionować dotychczasowy, konsumpcyjny, do bólu nowoczesny, zachodni styl życia. Szybko okazuje się, że jej choroba – nomen omen zespół zaniedbywania stronnego – może pomóc jej docenić to, czego wcześniej nie dostrzegała. Książka zasługuje na uwagę zarówno jako tekst napisany przez profesjonalistkę i adekwatny w swoim opisie niepełnosprawności, jak i jako zmuszająca do refleksji powieść obyczajowa.
Osoby z ograniczoną sprawnością na co dzień zmagają się nie tylko z barierami fizycznymi, ale również szeregiem uprzedzeń i nieporozumień na temat ich funkcjonowania. Nierzadko niepełnosprawności fizyczne i intelektualne są nierozróżniane, żyjący z chorobą traktowani są jak dzieci, a ich potrzeby nie są wysłuchiwane. Zachęcamy Was do wypożyczenia utworów, które tego rodzaju bariery przełamują.
FILMY →
? Cudowny chłopak (reż. Stephen Chbosky 2017)
Film przedstawia historię Auggiego – chłopca z wadą genetyczną, przez którą mnóstwo czasu spędził w szpitalach i która sprawia, że jego twarz jest zdeformowana. Obserwujemy bohatera, który pod opieką czułych rodziców stawia pierwsze kroki wśród rówieśników, idzie bowiem do nowej szkoły. Produkcja pokazuje, jak silne zakorzenione jest w nas ocenianie po wyglądzie, ale też, jak niewiele potrzeba, by okazać komuś wsparcie. Choć porusza trudny temat, seans powinien poprawić Wam humor swoją lekkością i pełną empatii atmosferą. Na tle innych hollywoodzkich filmów z pewnością wyróżnia go znakomita gra aktorska, choć warto mieć na uwadze, że nie brakuje w nim taniego sentymentalizmu – pochwała drobnych gestów solidarności, w zależności od Waszego usposobienia, może wywołać łzy wzruszenia lub dreszcz zażenowania.
? Nietykalni (reż. Olivier Nakache, Éric Toledano 2011)
Oparty na faktach komediodramat o fascynującej przyjaźni, jaka nawiązuje się pomiędzy dotkniętym porażeniem czterokończynowym arystokratą i opiekującym się nim byłym kryminalistą. Obraz stanowi przekonujący dowód na to, że życie z niepełnosprawnością może oznaczać wiele szans i możliwości, których nawet sobie nie wyobrażamy. Portert Philippe’a nakreślony jest tak, by widz czuł współczucie oraz radość zamiast litości czy pożałowania. Co więcej, bohater dysponuje ogromną sprawczością – to ważny element przypominający, że osoby z niepełnosprawnością to przede wszystkim osoby i mają realny wpływ na życie innych, którzy mogą w różnoraki sposób czerpać ze znajomości. Jednak nie tylko podejście do niepełnosprawności jest w filmie urzekające – znakomicie rozegrany został również wątek zróżnicowania społecznego oraz towarzyszący mu motyw różnicy rasowej.
? Moja lewa stopa (reż. Jim Sheridan 1989)
Nagrodzony dwiema statuetkami Akademii Filmowej dramat opowiadający o życiu Christy Browna – Irlandczyka urodzonego z mózgowym porażeniem dziecięcym, który został pisarzem oraz malarzem – zachwyca niesamowitą rolą Daniela Day Lewisa oraz rozsądnym podejściem do kwestii niepełnosprawności. Z jednej strony widz ma do czynienia z tak przekonującym wcieleniem się w rolę, że w trakcie seansu musi przypominać sobie, że to, co obserwuje, jest tylko fikcją, z drugiej natomiast sam film nie wywołuje żadnej emocjonalnej presji. „Moja lewa stopa” to afirmacja przeciętności i zwyczajności, wystrzegająca się skrajnych postaw: nie ma tutaj mowy ani o przesadnie optymistycznej wierze w to, że choroba nie ma wpływu na życie, ani o łzawej protekcjonalności względem osób z ograniczoną sprawnością. W ten sposób z pozoru banalna historia o pokonywaniu przeciwności losu staje się arcydziełem sztuki filmowej.
? Sesje (reż. Ben Lewin 2012)
Oparty na prawdziwych zdarzeniach niezależny komediodramat przełamuje tabu już ze względu na połączenie tematu niepełnosprawności z seksem. Dotknięty paraliżem Mark opłaca terapeutkę, której specjalnością jest leczenie zahamowań seksualnych. Na ekranie śledzimy kolejne etapy przełamywania barier fizycznych i psychicznych przez bohatera i uświadomić sobie, jak prozaiczne bywają problemy codziennego życia osób z niepełnosprawnościami. W tym wypadku mowa jest o potrzebie kontaktu, ograniczonego zresztą nie tylko chorobą. Na celownik brane są powszechne w gruncie rzeczy blokady, takie jak wychowanie czy pruderia na tle religijnym. „Sesje” pokazują, że największe przeszkody do pokonania tkwią w nas samych, bez względu na stan ciała.
? Edward Nożycoręki (reż. Tim Burton 1990)
Jedyny film fantasy w naszym zestawieniu rekomendujemy wszystkim, którzy cenią sobie baśniowo-metaforyczną formę opowieści. Android z nożycami zamiast dłoni próbuje przystosować się do życia w małomiasteczkowej społeczności, która odrzuca go ze względu na odmienność. Film wykorzystuje znane motywy gotyckie, posługuje się ironią i groteską, by nakreślić portret mimowolnego outsidera, którego jedynym marzeniem jest zostać zaakceptowanym przez innych. Jednocześnie to znakomita satyra na wrogość wobec inności powodowaną uprzedzeniami i brakiem empatii. Choć temat niepełnosprawności ujęty został w ramy fantastyczne, przesłanie pozostaje niezmienione: prawo do godnego życia i miłości przysługuje każdej żyjącej istocie.
FILM/KSIĄŻKA →
? Motyl i skafander (reż. Julian Schnabel 2007) / Skafander i motyl (Jean-Dominique Bauby, tłum. K. Rutkowski, Słowo/Obraz/Terytoria 2008)
Wielokrotnie nagrodzany film nakręcony na podstawie autobiograficznej książki francuskiego dziennikarza, który doznał tzw. syndromu zamknięcia, to artystyczna podróż w wewnętrzny świat bohatera walczącego o odzyskanie możliwości komunikacji. Dla zdrowego człowieka koncepcja utraty władzy w praktycznie całym ciele jest niewyobrażalna, a jednak widz przez cały seans pozostaje z bohaterem i wraz z nim doświadcza nowej rzeczywistości. Los Jeana nabiera metaforycznego sensu: zaczynamy zadawać sobie pytania, na ile w ogóle jesteśmy zdolni do skutecznego przekazywania informacji, na ile zewnętrzne okoliczności mogą okazać się więzieniem, a na ile więzimy się sami, dlaczego życie doceniamy dopiero, kiedy je tracimy, dlaczego czas to kategoria subiektywna itd.
KSIĄŻKI →
? Światło, którego nie widać (Anthony Doerr, tłum. T. Wyżyński, Czarna Owca 2015)
Wyróżniona Nagrodą Pulitzera w kategorii fikcja literacka książka opowiada o losach niewidomej francuskiej dziewczynki i służącego w Wehrmachcie niemieckiego chłopca, których drogi splatają się podczas oblężenia Saint-Malo. Autor wykorzystuje historyczne tło, by zilustrować grozę, jaką wobec brutalności świata odczuwają wrażliwe jednostki. Na szczególną uwagę zasługuje kreacja Marie, która – poprzez swoją niepełnosprawność – inaczej doświadcza rzeczywistości, pozostając niezwykle zafascynowaną naturą. Anthony Doerr wykorzystuje ten element, by stworzyć opisy odpowiadające pozostałym zmysłom i pobudzić wyobraźnię czytelnika. Powieść zaskakuje mechaniką zdarzeń, choć warto przygotować się na powolnie rozwijającą się akcję.
? Spóźnieni kochankowie (William Wharton, tłum. K. Fordoński, Rebis 2014)
Opowieść o niekonwencjonalnej miłości pomiędzy niewidomą starszą kobietą a biznesmenem, który porzuca swoje dotychczasowe życie na rzecz odkrywania siebie. Subtelna i przesycona realizmem magicznej powieść uczy wrażliwości i szczegółowo portretuje ludzi samotnych, poranionych przez życie. Także na niepełnosprawność Mirabelle nałożony zostaje filtr niesamowitości, nie jest więc to standardowy opis walki z przeciwnościami losu, lecz raczej metafora delikatności i niewinności – znamienne, że utrata widzenia u kobiety nastąpiła wskutek traumatycznych wydarzeń z przeszłości. Bohaterowie „użyczają” sobie nawzajem zmysłów: Jack opisuje kobiecie, jak wyglądają jej ukochane gołębie; ta z kolei opowiada o zapamiętanych z czasów dzieciństwa skrawków obrazów, które ten przenosi na płótno. Sposób wymiany informacji i potrzeba bliskości szybko przeradzają się w niesamowitą więź, która naznacza ich życie.
? Poczwarka (Dorota Terakowska, Wydawnictwo Literackie 2017)
Historia Adama i Ewy, którzy zostają zaskoczeni przez los, kiedy na świat przychodzi ich cierpiąca na zespół Downa córka, to z pewnością najbardziej emocjonalna pozycja w naszym zestawieniu, która w każdym z nas może wzbudzić strach swoją brutalną prawdą o tym, że w życiu nic nie można zaplanować, nie ma żadnej sprawiedliwości i często pozostajemy zupełnie bezradni. Z drugiej strony to lektura o tym, jak trudna jest miłość i jak naiwne są nasze wyobrażenia o niej, zwłaszcza kiedy jesteśmy młodzi. Wreszcie to opowieść o rodzicielstwie i odpowiedzialności, którą ze spokojnym sercem polecić można każdej parze starającej się o dziecko. Narracja prowadzona jest zarówno z perspektywy dorosłych, jak i dziewczynki, dzięki czemu historia wywołuje jeszcze większy efekt na czytelniku, a jej uniwersalne motto zawrzeć można w pytaniu, jakie stawia Adam: „Czy świat powinien być pełen ludzi doskonałych genetycznie, czy ludzi szczęśliwych?”.
? Lewa strona życia (Lisa Genova, tłum. A. Kalus, Papierowy Księżyc 2013)
Napisana przez neurobiolożkę Lisę Genovą powieść o kobiecie, która musi nauczyć się żyć po wypadku w wyniku którego traci możliwość dostrzegania lewej strony przestrzeni. 37-latka musi całkowicie zmienić swój styl życia, a czytelnik wraz z nią zaczyna kwestionować dotychczasowy, konsumpcyjny, do bólu nowoczesny, zachodni styl życia. Szybko okazuje się, że jej choroba – nomen omen zespół zaniedbywania stronnego – może pomóc jej docenić to, czego wcześniej nie dostrzegała. Książka zasługuje na uwagę zarówno jako tekst napisany przez profesjonalistkę i adekwatny w swoim opisie niepełnosprawności, jak i jako zmuszająca do refleksji powieść obyczajowa.
