Początki czasopiśmiennictwa dziecięcego w Polsce sięgają XVIII wieku. Jako pierwsze pojawiały się wydania z innych krajów tłumaczone na język polski. Jeśli chodzi o czasopisma wydawane bezpośrednio w Polsce, to ich rozkwit przypada w trakcie okresu międzywojennego, gdy na rynku ukazywało się ponad 300 tytułów skierowanych do najmłodszych i młodzieży. Przysłużył się temu Związek Nauczycielstwa Polskiego ze swoim Wydziałem Wydawniczym. Lata wojenne zahamowały nieco rozwój prasy dziecięcej, ale powróciła ona do dobrej formy już 1 maja 1945 roku, kiedy na rynku pojawił się pierwszy numer Świerszczyka. Po wojnie wykształcił się również podział czasopism na 4 kategorie wiekowe: dzieci przedszkolne, wczesnoszkolne, starsze dzieci i młodzież. Pozwoliło to na dostosowanie treści do zainteresowań i możliwości percepcyjnych czytelników.
Poniżej prezentujemy krótkie opisy ciekawych tytułów znajdujących się w naszych zbiorach, zarówno tych archiwalnych, jak i ukazujących się do dzisiaj.
Zachęcamy do przejrzenia pełnej listy tytułów, które znajdują się w Bibliotece: https://tiny.pl/wb91l
Bravo to dwutygodnik dla młodzieży ukazujący się w Polsce od 1991 r. do 2017 r., wydawany przez Wydawnictwo Bauer. Pismo pochodzi z Niemiec, gdzie publikowano je już w 1956 r. Treści Bravo dotyczyły przede wszystkim popkultury, ale też dojrzewania, miłości i współżycia. Na jego łamach można było znaleźć informacje o muzyce i filmach, wywiady ze znanymi osobami, wskazówki modowe, psychotesty, porady oraz fotostory.
Bravo Girl powstało w 1988 r. jako „odgałęzienie” Bravo skierowane do dziewczyn. W Polsce wydawano je w latach 1994-2017. Pismo koncentrowało się wokół kilku tematów: mody i urody, miłości i pożądania oraz informacji o gwiazdach muzyki i filmu. Poszczególne numery były uzupełnione o komiks „fotoopowieść”, psychotesty oraz różnego rodzaju porady.
Prawie wszystkie numery obu pism znajdują się w zbiorach Biblioteki.
Dookoła Świata
To czasopismo podróżnicze, które powstało w 1954 r. z myślą o młodzieży. Sięgali po nie jednak również dorośli czytelnicy, ponieważ zawierało wiele różnych wiadomości z całego świata. Informacje te były tak atrakcyjne, dlatego że pochodziły od korespondentów zza granicy, m.in. z Węgier czy z Londynu, ale też z USA i Hongkongu. Na łamach pismach ukazywały się też artykuły o charakterze popularnonaukowym, przedruki tekstów książek, reportaże oraz wywiady, a nawet teksty o modzie. Dodatkowo zamieszczano quizy oraz krzyżówki.
Biblioteka posiada w swoim zbiorach prawie wszystkie numery do czasu zakończenia wydawania w 1976 r., a przed wznowieniem w 2011 r. Magazyn ukazywał się do 2016 r.
Filipinka
Czasopismo przede wszystkim dla dziewcząt, wydawane od 1957 do 2006 r. Stworzone z inicjatywy pisma Kobieta i Życie w celu prowadzenia edukacji seksualnej młodych kobiet. Ważnym punktem pisma był dział listów i dział interwencyjny, które otrzymywały dziennie około 100 listów. Odpisywało na nie 5 osób, w tym etatowy psycholog. Redakcja Filipinki edukowała nastolatki na wielu płaszczyznach życia osobistego i społecznego, a także pomagała w kwestii wyboru ścieżki życiowej, np. tworząc Bank Informacji o Studiach. Element rozpoznawalny stanowiły też „Czarne Strony”, czyli tematyka humorystyczna. Czasopismo posiadało również dział dla chłopców ,,Filip”. Wkrótce tytuł przestał być kierowany głównie do nastolatek, a zaczął uwzględniać również studentki i młode kobiety, które rozpoczęły samodzielne życie. Z biegiem lat działy publicystyczne i kulturalne musiały ustąpić miejsca modzie i wyglądowi, a także wszechobecnym ilustracjom. Spowodowało to znaczną zmianę względem pierwszych numerów, ostatnie lata Filipinki stylistyką i tematyką zbliżone są do Bravo Girl. Zmiana ta spowodowała, że wydawanie czasopisma przestało być opłacalne.
Z pismem związani byli m.in. Małgorzata Musierowicz, Katarzyna Nosowska czy Kuba Wojewódzki.
W Bibliotece znajdują się numery od roku 1978.
Miś
To czasopismo skierowane do dzieci w wieku przedszkolnym. Ukazywało się w latach 1957-2010. Początkowe numery zawierały przede wszystkim czytanki i wiersze, a dodatkowo zagadki, rebusy i kolorowanki, a także wycinanki. W nowszych numerach zmieniły się proporcje zawartości pisma i znalazło się w nich więcej łamigłówek i zabaw, a mniej opowiadań. Ważną częścią Misia był komiks o Gapiszonie oraz Panu Hipopopo. Starsze wydania zachwycają szatą graficzną.
Z czasopismem wiąże się postać Czesława Janczarskiego, który pisał opowiadania o Misiu Uszatku ukazujące się w magazynie. Postać Misia narysował Zbigniew Rychlicki. Uszatek znany był później z animowanej bajki.
W Bibliotece znajdują się numery za lata 1968 – 2010.
Płomyk i Płomyczek
To czasopismo dla dzieci i młodzieży założone w 1918 r. przez Janinę Porazińską. Z tytułem związani byli np.: Józef Czechowicz, Hanna Ożogowska czy Edmund Niziurski. Wydawcą pisma był Związek Nauczycielstwa Polskiego, dlatego tematyka była mocno skorelowana z programem szkolnym. Wprowadzono dział korespondencji, miejsce na twórczość dziecięcą czy konkursy z nagrodami. Płomyk organizował plebiscyt dla nauczycieli i wychowawców, przyznając im „Szkarłatną Różę”, oraz dla autora literatury młodzieżowej – tu nagrodą było „Orle Pióro”.
Czasopismo wydawane było przez 74 lata. Przez pierwsze 10 lat posiadało dodatek Płomyczek, który w 1927 r. przekształcił się w odrębnie wydawany tytuł przeznaczony dla dzieci w wieku 9-11 lat. Współpracowali z nim m.in. Jan Brzechwa, Julian Tuwim czy Ewa Szelburg-Zarembina. Gdy na rynku przestał ukazywać się Płomyk tematyka Płomyczka zmieniła się, by dotrzeć również do nieco starszych dzieci i młodzieży. Na jego łamach było wiele miejsca na debiuty młodych artystów. Strony zawierały ciekawostki ze świata, teksty i nuty piosenek, pomysły na zabawy dla dzieci, artykuły ze świata przyrody oraz zagadki i łamigłówki. Przy szkołach i bibliotekach organizowane były Kluby Przyjaciół „Płomyczka”.
Biblioteka posiada w swoich zbiorach oba tytuły od 1965 roku.
Radar
Miesięcznik, a następnie tygodnik wydawany w latach 1957 – 1957. Początkowo nosił podtytuł Młodzież Świata. Wydawany był przy współpracy z Redakcją Centralną miesięcznika Światowej Federacji Młodzieży Demokratycznej. Czasopismo nastawione było na poszerzanie wiedzy dotyczącej świata. Znajdowały się w nim artykułu o historii albo ważnych wydarzeniach z różnych krajów, teksty o społeczeństwie i ciekawych miejscach na świecie. Wiele stron poświęconych było nauce języków obcych, można było znaleźć słowniczki czy rozważania gramatyczne i leksykalne. Ponadto zamieszczano również teksty obcojęzyczne, a także zdania przygotowujące do matury, np. z matematyki. Redakcja przyjmowała adresy osób chętnych do prowadzenia korespondencji krajowej i zagranicznej, zamieszczała je w osobnej rubryce wraz ze skrótowym opisem zainteresowań.
Z czasem pismo przerodziło się w tygodnik pracy twórczej. Zrezygnowano z edukacji językowej, a charakter zmienił się na czasopismo o sztuce, literaturze, teatrze, kinie i muzyce. Poszczególne strony zawierały wywiady z aktorami, wiersze czy fragmenty twórczości np. Stephena Kinga.
W naszych zbiorach posiadamy numery za lata 1958 – 1987.
Świat Młodych
To polskie czasopismo, którego pierwszy numer ukazał się w 1949 r., a ostatni w 1993 r. Według podtytułu pismo było przeznaczone dla młodzieży harcerskiej i szkolnej. Z czasopismem były związane znane osoby, np. Wanda Chotomska, Miron Białoszewski, czy Henryk Jerzy Chmielewski (Papcio Chmiel), którego komiksy „Tytus, Romek i A’Tomek” zamieszczano na końcu numerów pisma.
Zgodnie z podtytułem tematyka Świata Młodych dotyczyła harcerzy i zuchów oraz ich działań. Na jego łamach ukazywały się artykuły o charakterze popularnonaukowym, dotyczące sportu, techniki, motoryzacji czy zespołów muzycznych. Pismo zawierało również krzyżówki i zagadki logiczne oraz komiksy. Zdarzały się także pychotesty oraz wywiady.
Prawie wszystkie numery znajdują się w zbiorach Biblioteki.
Świerszczyk
Magazyn dla dzieci w wieku wczesnoszkolnym wydawany bez przerwy od 1945 r. W latach powojennych Świerszczyk miał zapewnić dzieciom utracone ciepło rodzinnego domu, a także zastąpić zniszczone w trakcie wojny podręczniki. Przez pierwsze 60 lat działalności czasopismo miało charakter przede wszystkim literacki i zawierało bogato ilustrowane utwory wierszowane i krótkie opowiadania prozą. Na początku lat 70. Czasopismo ukazywało się w nakładzie nawet 900 tys. egzemplarzy. W latach 90. Świerszczyk zmienił swoją tematykę i stał się magazynem pełnym wywiadów, reportaży i reklam. Czasopismo ma na celu edukację i wspieranie rozwoju dzieci. W nowych numerach znajduje się dużo łamigłówek, zadań, zabaw, pomysłów na rysunki, rymowanek, czytanek i opowiadań.
Z czasopismem związani byli: Ewa Szelburg-Zarembina, Jan Brzechwa, Wanda Grodzieńska, Grzegorz Kasdepke, czy Ha-Ga.
Biblioteka gromadzi czasopismo nieprzerwanie od 1970 roku.
Źródła:
- Danuta Żebrowska, W kręgu współczesnych czasopism dziecięcych [w:] Zeszyty Naukowe. Studia Pedagogiczne, Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Bydgoszczy, z. 31, 1996, online: https://tiny.pl/wbg36
- Dookoła Świata, online: http://www.dookolaswiata24.pl/index.php/home/historia/item/585-historia-dookola-swiata-cz-1
- Katalog Biblioteki Narodowej.
- Magazyn dla dzieci Świerszczyk, online: https://swierszczyk.pl/nasze-czasopisma/swierszczyk/historia
Dagmara Bojko
Ewa Długosz
Kwiecień 2023